علائم حتمی و غیر حتمی ظهور

مرداد ۲۵, ۱۴۰۲

زمان تقریبی مطالعه 10 دقیقه

ظهور طلیعه ایست که وعده اش را پیامبران و امامان معصوم علیهم السلام از قرن ها پیش داده‌اند. صبحی که به یقین خواهد آمد و پایان شب های سیاه و تاریک ظلم و ستم خواهد شد. روشنایی خیره کننده که از پس ظلمت شب های غیبت و فراق امام سر بر خواهد آورد و مژده ظهور را همچون لبخند، بر لبان همه ی منتظران واقعی مهدی موعود عجل الله خواهد نشاند. اما علائم و نشانه‌های ظهور چیست؟ چگونه تلألؤ این طلیعه را از سایر طلوع ها تشخیص دهیم؟ این سؤالی است که در این مقاله، قصد داریم به آن بپردازیم. برای شناخت «علائم حتمی و غیر حتمیظهور» با ما همراه باشید.

زمان ظهور

زمان ظهور حضرت مهدی علیه السلام و به عبارتی منجی موعود، سری است که فقط خداوند از آن آگاهی دارد و بر طبق احادیث و روایات،« وقّاتون »، یعنی کسانی که برای ظهور وقت تعیین می کنند، دروغگو هستند و مورد لعن و نکوهش قرار گرفته‌اند. اما با بررسی احادیث و روایاتی که درباره ظهور و قیام حضرت قائم عجل الله آمده است، دورنمایی کلی از وقایع عصر ظهور به دست آمده که در اینجا به اختصار اشاره می‌کنیم.

طبق روایات زمان ظهور در سال فرد و در روز جمعه یا شنبه خواهد بود. امام صادق علیه السلام در روایتی در این زمینه فرمودند: « سالی که امام زمان علیه السلام در آن ظهور خواهد کرد طاق است از قبیل یک یا سه یا پنج یا هفت یا نه» [۱] در روایت دیگری از امام صادق علیه السلام این گونه نقل شده که: « در شب بیست و سوم، به نام مبارک قائم خوانده می‌شود و در روز عاشورا که روز شهادت حسین بن علی علیه السلام است قیام خواهد کرد. گویا در روز شنبه‌ای که مصادف با روز عاشورا است قیام کرده و او را می‌بینم که بین رکن و مقام ایستاده و حضرت جبرئیل در طرف راست او می‌گوید بیایید برای خدا با قائم آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم بیعت نمایید. شیعیان او از همه جای زمین با طی الارض خود را به حضور او می‌رسانند با ایشان بیعت می‌نمایند و خداوند به برکت وجود آن حضرت زمین را پر از عدل و داد می‌نماید همان گونه که غرق ظلم و ستم شده بود.» [۲]

در روایت دیگری که شیخ صدوق علیه الرحمه آن را نقل کرده است روز جمعه را روز ظهور دانسته‌اند: «آفتاب در روزی که بهتر از روز جمعه باشد، طلوع نکرده است و ظهور قائم آل محمد عجل الله در روز جمعه است.» [۳]

تخمین ظهور در این ایام، تاریخ قطعی آن را مشخص نمی‌کند بنابراین با مشخص نبودن زمان ظهور و عدم تعیین وقت منافاتی ندارد.

علائم ظهور، حتمی و غیر حتمی

ظهور امام زمان علیه السلام واقعه و رخدادی بسیار مهم است که زندگی جهانیان را دگرگون خواهد نمود. برای واقعه‌ای با این حجم از اهمیت و اعتبار، علائم و نشانه‌های بزرگی هم لازم است. ظهور امام معصوم پس از غیبت طولانی به مدت بیش از هزار سال، معجزه‌ است و پیش زمینه‌های یک معجزه، قطعاً باید از اهمیت بالایی برخوردار باشند. بر طبق احادیث و روایات، برای ظهور قائم علیه السلام نشانه‌ها و علائمی خواهد بود که به دو دسته تقسیم شده‌اند: علائم حتمی و قطعی که وقوعشان برای ظهور واجب الوجوب است یعنی تا این علائم واقع نشوند ظهور اتفاق نخواهد افتاد و نشانه‌ها و علائم غیر حتمی، که تعدادشان زیاد است اما وجوبشان قطعی نیست یعنی ممکن است در آنها تغییراتی ایجاد شود و یا اینکه اصلاً اتفاق نیفتند و بدون تحقق آنها هم ظهور قطعی است.

علائم حتمی ظهور

علائم حتمی ظهور، وقایعی هستند که وقوع آنها، نزدیک شدن ظهور حضرت مهدی عجل الله را بشارت می‌دهند و در واقع کد مخصوص رهگیری هستند برای شناخت مدعیان دروغین مهدویت. وقوع این نشانه‌ها حتمی است و تا زمانی که رخ ندهند، ظهور اتفاق نخواهد افتاد. در احادیث و روایات بسیاری، این علائم ذکر شده‌اند، از جمله امام صادق علیه السلام در حدیثی فرموده‌اند: « پیش از قیام قائم، پنج علامت خواهد بود که وقوع آنها حتمی است، یمانی و سفیانی و صیحه آسمانی و کشته شدن نفس زکیه و فرو رفتن زمین در بیداء»[۴] البته در برخی روایات دو علامت دیگر هم ذکر شده است؛ یکی ظهور دجال و دیگری سیدی از منطقه خراسان.

از این نشانه‌ها، برخی با روند طبیعی به وقوع خواهند پیوست و برخی توسط معجزه. وقوع قیام یمانی و سفیانی و کشته شدن نفس زکیه (انسان بی‌گناه پاک طینت) از اعمال طبیعی بشر هستند و با روند طبیعی واقع خواهند شد. اما صیحه آسمانی و خسف بیداء( فرو رفتن سفیانی و لشکرش در زمین) واقعه‌ای است که فقط از طریق معجزه می‌تواند واقع شود. اینک به اختصار به بررسی هر یک از این علائم خواهیم پرداخت.

علائم حتمی و غیر حتمی ظهور

سفیانی

اولین نشانه از علائم حتمی ظهور، خروج مردی از نسل ابوسفیان است که برای فریب مردم با ریاکاری و تظاهر به دینداری موفق می‌شود افراد بسیاری را به سمت خود جذب کند. در روایات آمده است که او در ماه رجب قیام خود را آغاز می‌کند و منطقه شامات را به تصرف در می‌آورد سپس به عراق حمله کرده و کشتار فجیعی راه می‌اندازد.

بر طبق روایات، سفیانی به اندازه ایام آبستنی یک زن (حدود ۹ ماه) حکومت می‌کند و در این مدت در کشورهای مسلمان، کشتارهای فجیع به راه می‌اندازد به حدی که امام صادق علیه السلام فرمودند: « اگر سفیانی را ببینید، پلیدترین مردم را دیده‌اید». برخی روایات او را مسلمان تازه مسیحی شده معرفی کرده‌اند. شیخ طوسی علیه الرحمه درباره سفیانی اینطور گفته است: « سفیانی در حالی که رهبری قومی را بر عهده دارد مانند نصرانی‌ها و صلیب در گردن از جانب روم خواهد آمد.»[۵] او پس از جنگ‌های مختلف برای مقابله با حضرت مهدی عجل الله به شام باز می‌گردد اما به فرمان خداوند و طی یک معجزه در سرزمین بیداء، او و لشکریانش در زمین فرو می‌روند و جز یک نفر مخبر، همه کشته می‌شوند.

خسف بیداء

نشانه دوم که وقوعش حتمیست به سرانجام سفیانی برمی‌گردد، یعنی فرو رفتن در بیداء. بیداء، نام سرزمینی است میان مکه و مدینه و خسف به معنی فرو رفتن است. چنانچه ذکر شد، سفیانی همراه با لشکریانش در سرزمین بیداء طعمه زمین می‌شود و این امر معجزه‌ای است که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه اطهار علیهم السلام بشارتش را داده‌اند. البته در برخی از منابع اهل سنت، از خسف بیداء، به عنوان یکی از علائم قیامت یاد شده است.

یمانی

نشانه سوم قیام سرداری از سرزمین یمن است، به همین علت به یمانی معروف شده است. بر طبق روایات همزمان با قیام سفیانی، دو قیام دیگر رخ خواهد داد. در روایات آمده است که قیام سفیانی، یمانی و خراسانی هر سه در یک سال و یک ماه و یک روز رخ خواهند داد و وقوع آنها یکی از نشانه‌های ظهور امام زمان علیه السلام خواهد بود. و به روایتی از امام صادق علیه السلام: « پرچم یمانی از همه هدایت کننده تر است، زیرا او دعوت به حق می‌کند»[۶]

صیحه آسمانی

نشانه چهارم صیحه آسمانی است. صیحه به صدای بلند اطلاق می‌شود. در روایات آمده است که در شب جمعه یا شب بیست و سوم رمضان ندایی از جانب جبرئیل امین سر داده می شود که همه مردم، آن را در هر جایی که باشند به زبان خود می‌شنوند و پس از آن نام مهدی بر سر زبان‌ها می‌افتد. محتوای این صیحه، بشارت به ظهور حضرت مهدی علیه السلام، بیان نام مبارک ایشان و اذعان به حقانیت قیام آن حضرت خواهد بود. روایت است که در پایان همان روز، صدایی از جانب شیطان شنیده می‌شود تا مردم را گمراه نماید و بر حقانیت عثمان بن عفان شهادت می دهد. بر طبق روایات، اشخاصی که در عصر غیبت به امام زمان عجل الله معتقد بوده‌اند و آداب انتظار را به جای آورده‌اند به ندای حق لبیک خواهند گفت و آنهایی که مخالف وعده الهی بوده‌اند و در برابر جریان ظهور مخالفت و ایستادگی می‌کرده‌اند، در آن روز هم با ندای شیطان گمراه خواهند شد.

کشته شدن نفس زکیه

نشانه حتمی پنجم کشته شدن انسانی پاک، صالح و با تقوا است که از آن به عنوان نفس زکیه یاد شده است. طبق روایات، نفس زکیه از نسل امام حسین علیه السلام و از یاران حضرت مهدی عجل الله است که آن حضرت وی را برای هدایت مردم مکه به آنجا می‌فرستد، اما وقتی خود را معرفی می‌کند مردم مکه می‌فهمند که نماینده حضرت مهدی علیه السلام است به او هجوم برده و در بین رکن (یکی از چهار زاویه کعبه که حجرالاسود در آن قرار دارد) و مقام (مقام حضرت ابراهیم علیه السلام) سرش را می‌برند.

علائم حتمی و غیر حتمی ظهور

علائم غیر حتمی ظهور

مقصود از علائم غیر حتمی این است که حضرت مهدی علیه السلام در شرایطی ظهور خواهند کرد که این علائم در جامعه مشهود باشند یعنی در غیر این اوضاع، ظهور رخ نخواهد داد نه اینکه به محض وقوع آنها، ظهور واقع شود. به عبارتی، علائم غیر حتمی جزو نشانه‌های ظهور هستند نه شرایط ظهور. مثل اینکه بگوییم هر وقت هوا خیلی سرد شد برف می‌بارد. سرما دلیل حتمی بارش برف نیست اما برف به جز وقتی که هوا سرد باشد نمی‌بارد. در ضمن، در علائم غیر حتمی امکان تغییر و تبدیل و عدم، هم وجود دارد. یعنی ممکن است به وسیله رفتاری که از مردم سر می‌زند، یک یا چند مورد به وقوع بپیوندد و مواردی هم اتفاق نیفتند یا تغییر کنند. از جمله علائم غیر حتمی که اولیای دین در احادیث و روایات به آن اشاره کرده‌اند عبارتند از:

ویران شدن دیوار مسجد کوفه: در حدیثی به نقل از شیخ مفید آمده است که امام صادق علیه السلام فرمودند: « إذا هدم حائط مسجد الکوفه مما یلی دار عبدالله بن مسعود فعند ذلک زال ملک القوم و عند زواله خروج القائم علیه السلام »؛ چون دیوار مسجد کوفه در قسمت خانه عبدالله بن مسعود ویران شود، در آن هنگام حکومت قوم بنی عباس به فرجام می‌رسد و قائم علیه السلام ظهور می‌نماید.
ویرانی بصره: ویرانی شهر بصره یکی از علائم غیر حتمی ظهور شمرده شده است. البته نظریات گوناگونی درباره چگونگی آن روایت شده از جمله فرو رفتن آن به تنهایی در زمین، غرق شدن آن در آب بر اثر باران‌های سیل آسا و خسف(به معنی فرو رفتن، تاریکی و ناپدید شدن) آن همراه خسف برخی از شهرهای دیگر مثل شهر ری و روستایی از توابع شام به نام خرشنا.
اختلاف بنی عباس در حکومت و انقراض حاکمیت آنها و کشته شدن آخرین پادشاه بنی عباس به نام عبدالله: امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند:« فرج شیعیان ما هنگامی فرا می‌رسد که بنی عباس با هم کشمکش داشته باشند و پایه دولتشان سست گردد و کسی که هیچگاه در خود احساس طمع به دولت آنها نمی‌کرد، چشم به دولتشان بدوزد»[۷]
خسوف در آغاز یا آخر ماه رمضان و کسوف در نیمه آن بر خلاف معمول: در حالت طبیعی کسوف در اول ماه و خسوف در نیمه ماه رخ می‌دهد و عادی است ولی برعکس آن غیر طبیعی است و از نشانه‌های غیر حتمی ظهور شمرده شده است.
خروج مردی از قزوین که هم نام یکی از پیامبران است و ظلم بسیاری به مردم می‌کند: در این مورد روایات متعددی وارد شده از جمله روایتی که از قول حضرت علی علیه السلام در کتاب‌های الغیبه طوسی و بحارالانوار پیرامون خروج ملحد ستمگری از قزوین نقل شده است به این شرح که یکی از اصحاب از محمد حنفیه فرزند امیرالمومنین، به نقل از امام علی علیه السلام می‌فرماید: « به آن حضرت عرض کردم که قیام و دولت شما طول کشیده است، این امر کی خواهد بود؟ ایشان سر تکان دادند و فرمودند: هنوز اوضاع جهان دگرگون نشده است. کجاست آن قیام سفیانی و … و حال آنکه هنوز زندیقی از شهر قزوین قیام نکرده که پرده‌های عفت را پاره کند و سینه‌های مردم را پر از کفر نماید و دیوارهای شهر را تغییر بدهد و نشاط و زیبایی آن را از بین ببرد و…
کشتن فردی که علیه سفیانی قیام کرده در پشت کوفه همراه هفتاد نفر از یارانش: بر طبق تفاسیری که از روایات به دست آمده نفس زکیه دوتاست. یکی همین که او را در پشت کوفه با هفتاد تن از یارانش به قتل می‌رسانند و دیگری که در نشانه‌های حتمی درباره آن صحبت شد.
طغیان آب فرات به حدی که به کوچه‌های کوفه سرازیر شود: بارش باران‌های سیل‌آسا در سالی که ظهور در آن واقع خواهد شد، در بسیاری از شهرها و بلاد جزو نشانه‌های ظهور تلقی شده است به حدی که کوچه‌های کوفه را فرا می‌گیرد و شهر بصره در آب غرق خواهد شد.
طلوع ستاره‌ای درخشان در مشرق که چون ماه می‌درخشد، سپس دو سمت آن خم می‌شود به حدی که نزدیک است به هم برسد: در خبری از کعب الأحبار اینطور آمده است که: « نابودی بنی عباس هنگام… و زمانی که ستاره‌ای دیده می‌شود که مانند ماه نورافشانی می‌کند و سپس چونان مار در هم می‌پیچد تا جایی که نزدیک است دو سر آن به هم برسند»[۸]
مسخ شدن گروهی از بدعتگذاران به شکل میمون و خوک: بر اساس برخی از روایات مسخ شدن گروهی به شکل میمون و خوک از علائم ظهور است چنانچه قبلاً این اتفاق یک بار رخ داده است و در آیه ۶۰ سوره مائده از آن به عنوان عبرت یاد شده است. این آیه درباره اصحاب سبت آمده است که پیرمردان سرجنبانان شکم پرست و شهوتران به خوک و جوانان مقلد چشم و گوش بسته که پیرو آنان بودند به میمون تغییر چهره دادند. خداوند آنان را از طرد شدگان دانسته است.

علاوه بر این‌ها علائم دیگری چون گسترش فساد، ترک امر به معروف و نهی از منکر، ترویج رباخواری، قطع رحم، ترک آموزش فرایض دینی، رواج همجنس گرایی ، چاپلوسی، اذیت مومنین، خواری اهالی دین و قرآن، شهادت‌های دروغ، رواج رشوه و سوگندهای کذب و … هم در باب علائم غیر حتمی ظهور آمده که بسیاری از آنها را هم اکنون در جهان مشاهده می‌کنیم و در زشتی و ناپسندی آنها جای شک و تردید نیست. آنچه مسلم است با گسترش این موارد، احتمال ظهور بیشتر خواهد شد چنانچه بارها در روایات اشاره شده که مهدی علیه السلام خواهد آمد و جهان را پر از عدل و داد خواهد نمود چنانچه پر از ظلم و تباهی شده بود.

کلام آخر

ابرها نشانه آمدن باران هستند. ابرهای تیره و باران زا، نشانه‌های حتمی و سایر ابرها نشانه‌های غیر حتمی‌اند. اما در نهایت این اراده و مشیت الهی است که بخواهد بندگانش را از نعمت باران سیراب سازد یا نه! علائم حتمی و غیر حتمی ظهور را با هم مرور کردیم. اما در نهایت تابع اراده و مشیت الهی هستیم تا کی نعمت ظهور را برای بندگانش بخواهد. صد البته که اعمال و رفتار و گفتارمان در این امر دخیل است و در تعجیل و یا تاخیر آن مؤثر! اما… یقیناً « یدالله فوق ایدیهم». به امید روزی که اراده الهی بر فرج و ظهور حضرت مهدی علیه السلام قرار گیرد و منتظران را از باران رحمت ظهور و فرج سیراب نماید.