بررسی قیام یا خروج سفیانی از علائم حتمی ظهور

یکی از علائم حتمی ظهور قائم علیه السلام، خروج مردی پلید از نسل ابوسفیان است که دست به جنایات هولناک و فجیعی خواهد زد و پس از کشتارهای فراوان، برای مقابله با حضرت مهدی علیه السلام به سمت شام باز می‌گردد ولی پس از فرو رفتن لشکریانش در سرزمین بیداء به دست حضرت مهدی عجل الله کشته میشود. در روایات بسیاری به چگونگی و سرانجام قیام سفیانی پرداخته شده است. در این مقاله قصد داریم به تفصیل درباره «قیام سفیانی » به تحقیق بپردازیم. با ما همراه باشید.

نام و نسب سفیانی بر اساس روایات

بر اساس بررسی‌های جامعی که بر روی روایات ظهور انجام شده نام اصلی سفیانی عثمان و نام پدر او عنبسه می باشد. البته در برخی از روایات نام پدر او «عیینه» ذکر شده است. به دلایل فراوانی نقل قول‌ها و روایاتی که در این زمینه آمده است نام‌های دیگری هم برای سفیانی ذکر شده است. از آن جمله؛ حرب بن عنبسه، ابو عتبه، معاویه بن عتبه، عروه بن محمد، عنبسه بن هند، عبدالله بن یزید و عنبسه بن مره است. البته در روایات مشهور اهل سنت نام او عبدالله بن یزید است و نسب او هم به یزید بن معاویه بن ابی سفیان باز می‌گردد.

در برخی روایات نیز، لقب «صخری» به او داده‌اند یعنی منسوب به صخر، پدر ابو سفیان. برخی روایات نیز از  او با نام خرناس یاد کرده‌اند. در اینکه نسب سفیانی به ابوسفیان برمی‌گردد شکی نیست اما اینکه از نسل کدام یک از فرزندان ابوسفیان است، نقل قول‌های متفاوتی شده است. برخی او را از نسل یزید می‌دانند و برخی از نسل عتبه بن ابوسفیان و برخی دیگر نیز از نسل خالد بن یزید بن ابوسفیان. نسب سفیانی از سمت مادر نیز به کلبیان می‌رسد. [۱]

ویژگی‌ها و خصوصیات سفیانی بر اساس روایات

برای نیل به حقیقت و پرهیز از هرگونه اقدام به وقت گذاری برای ظهور و ایجاد شک و شبهه، ویژگی‌های ظاهری و رفتاری سفیانی در روایات به خوبی توصیف شده است. بر اساس روایات، او دارای پوستی سفید متمایل به سرخ است. چشمان زاغ و رنگی دارد. موهای او زرد است، صورتش آبله دارد و به عبارت دیگر صورتی ناصاف دارد. چهارشانه است، طبع خونریز و پلیدی دارد.

از قسمتی از شهر دمشق (پایتخت سوریه کنونی) که به سرزمین یابس (سرزمین خشک و بی‌آب و علف) معروف است قیام خود را آغاز می‌کند. در برخی از روایات از او با عنوان مسلمان تازه مسیحی شده ( مستبصر)، یاد کرده‌اند چنانچه شیخ طوسی علیه رحمه، این گونه توصیف نموده است که: «سفیانی در حالی که رهبری قومی را بر عهده دارد به مانند شخص نصرانی و صلیب در گردن از جانب بلاد روم می‌آید.» [۲] در رذالت و سفاک بودن سفیانی همین بس که امام صادق علیه السلام در توصیف او فرموده است: «اگر سفیانی را ببینید، پلیدترین مردم را دیده‌اید.»

خروج سفیانی در آخرالزمان

خروج و قیام سفیانی، یکی از نشانه‌های حتمی ظهور حضرت ولی عصر علیه السلام است. امام سجاد علیه السلام درباره قیام سفیانی فرموده‌اند: « امر قائم از سوی خداوند حتمی است و امر سفیانی نیز از جانب خداوند قطعی است. قائم ما ظهور نخواهد کرد مگر پس از آمدن سفیانی»[۳] امیر مؤمنان، امام علی علیه السلام نیز در همین باره می فرمایند:« لشکر سفیانی به مدینه می‌آید تا به سرزمین بیداء برسند ولی خداوند آنها را در زمین فرو می‌برد.» [۴] گفته شده که این روایات در تفسیر آیه « و لو تری اذ فزعوا فلا فوت و أخذوا من مکان قریب » آمده است؛ و اگر تو سختی حال مجرمان را مشاهده کنی هنگامی که ترسان و هراسانند، در آن حال هیچ (از عذاب و قهر الهی) فوت نشوند و از مکان نزدیکی دستگیر شوند. شیخ طوسی علیه الرحمه در این باره می فرماید: این آیه درباره سپاهی نازل شده است که در بیابان شکست خورده و از بین می‌روند و فقط یک نفر از آنان باقی خواهد ماند تا آنچه را که دیده است به سایرین برساند.[۶]

محل خروج و قیام سفیانی

آنچه که از بررسی روایات متعدد ائمه و بزرگان دین به دست آمده این است که، سفیانی از منطقه‌ای خشک و بی‌آب و علف در شهر دمشق که به سرزمین «یابس» معروف است و در نزدیکی مرز اردن قرار دارد قیام خواهد کرد و با هفت نفر از یاران خود به منطقه درعا رفته و در آنجا با حدود بیست هزار نفر از افراد قبیله بنی کلب که در درعای سوریه سکنی دارند، بیعت خواهد کرد.

در روایات از این قبیله با عنوان دایی‌های سفیانی یاد شده است چرا که همانطور که گفته شد، نسب سفیانی از سمت مادر به قبیله بنی کلب باز می‌گردد. بر طبق این روایات، کلبیان جماعتی از اشرار آخرالزمان هستند که در نبرد سفیانی با حضرت ولیعصر عجل الله او را یاری خواهند کرد و باعث جذب افراد زیادی به لشکر او خواهند شد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در این باره می‌فرمایند: « سفیانی با سیصد و شصت نفر خروج خواهد کرد تا اینکه به دمشق می‌رسد و در ماه رمضان هم بیست هزار نفر از قبیله بنی کلب با او بیعت می‌کنند»[۷] قبیله بنی کلب، در دوره معاویه نصرانی بوده‌اند اما ظاهراً بعدها به اسلام گرویده‌اند. معاویه با زنی از این قبیله ازدواج کرد که حاصل این ازدواج یزید بود. این طایفه در قرن‌های بعد، به فرقه دروزی گرویدند. دروزیان، علی رغم اینکه ادعا می‌کنند مسلمان هستند اما در عمل خلاف این را نشان می‌دهند زیرا از نظر اسلام، عقاید آنها کاملاً انحرافی است.

وجه تسمیه « دروزی» به دلیل تبعیت از شخصی به نام درزی است. آنها نام آیین خود را « موحدون» نامیده‌اند که اساس عقیده‌شان بر مبنای حلول و تناسخ روح است و این مسئله از نظر اسلام کاملاً باطل و مردود می باشد.[۸] عمده دروزیان که غالباً منتسب به قبیله بنی کلب هستند در سرزمین« رمله» سکنی گزیده‌اند. رمله شامل بیابان شرقی فلسطین، جنوب غربی سوریه، بیابان غربی اردن بخش‌هایی از لبنان است. البته تعداد زیادی از آنها هم به کشورهای دیگر از جمله آمریکا و استرالیا و کشورهای اروپایی مهاجرت کرده‌اند اما تعداد آنها در کشورهای سوریه و لبنان بیشتر از سایر مناطق جهان است. به طور کلی، حدود یک میلیون نفر از دروزیان در سراسر جهان زندگی می‌کنند.[۹]

تصرفات و پیشروی سفیانی

گفته شده که سفیانی پس از اینکه لشکر خود را با بیعت کلبیان تقویت می‌نماید دمشق را به تصرف درآورده و نخستین خطبه‌اش را بر منبر دمشق ایراد خواهد کرد. سپس شهرهای حلب و حمص و قنسرین و موصل را فتح خواهد نمود. از آن پس به بغداد لشکرکشی کرده و پس از کشتار فراوان و تحمیل خسارت‌های سنگین به کوفه و مدینه نیز لشکرکشی می‌کند، سپس به خراسان ایران حمله خواهد کرد. عمده کشتارهای او در عراق است زیرا هدف اصلی او عراق می‌باشد. در آنجا هر کس که نامش محمد، علی، حسن، حسین، فاطمه، خدیجه، موسی، جعفر، رقیه و … باشد را به قتل خواهد رسانید.

بسیاری از عراقی‌ها، همسایه‌های خود را به خاطر چند دینار به تیغ سفیانی خواهند سپرد. بعضی را هم در دیگ‌های روغن جوشان خواهد سوزاند. اما برخی از شیعیان در مناطق خاصی از شام از دست او در امان خواهند بود. در ادامه جنایات سفیانی به تعرض و قتل زنی اشاره شده است:« سفیانی پس از اینکه زنی باردار را در میان نزدیکانش دست به دست می کند و یکی از یارانش به آن زن تجاوز می‌کند، در راه شکم آن زن را پاره می کند و جنین او را از بین می برد. سپس در کوفه دست به کشتار وسیعی می زند. از آن پس، خون پاک حق طلبان و ظلم ستیزان به جوش می آید و سفیانی در آستانه ی افول قرار می‌گیرد. او پس از شش ماه جنگ مداوم بر پنج منطقه بزرگ دمشق، فلسطین، اردن، حمص و قنسرین غلبه می‌کند و پایتخت حکومت خود را از دمشق به رمله در فلسطین منتقل می‌کند.

البته طبق اشارات متعددی که در روایات آمده، مهمترین هدف قیام سفیانی و مرکز جنایت‌های او و سپاهش، کشور عراق است. از این رو، حمله به مناطق شیعه نشین عراق و کشتار شیعیان (با سطحی‌ترین اطلاعات) و حمله به مراکز مقدس شیعه و حرمین شریفین در اولویت جنایات او خواهد بود.

نکته؛ منظور از سطحی‌ترین اطلاعات یعنی، همین که نام شیعی داشته باشند (اسامی مثل علی، فاطمه، حسن، حسین و …) و یا خبرچینی اشخاص مبنی بر شیعه بودن فردی برای کشتن او کافی خواهد بود.

قیام‌های همزمان با سفیانی

ماه رجب، ماهی است که سفیانی خروج خواهد نمود. همزمان با او در همان سال و همان ماه و همان روز دو قیام دیگر رخ خواهد داد؛ قیام خراسانی و قیام یمانی. که از میان آنها، قیام یمانی حق است زیرا به هدایت و حقیقت دعوت می‌نماید. امام باقر علیه السلام می‌فرمایند: « خروج الثلاثه السفیانی و الخراسانی و الیمانی فی سنه واحده فی شهر واحد فی یوم واحد و لیس فیها رایه أهدی من رایه الیمانی لأنه یدعوا الی الحق »؛ سه قیام سفیانی و خراسانی و یمانی در یک سال و یک ماه و یک روز خواهد بود که هدایت یافته‌ترین پرچم، پرچم یمانی است زیرا که به حق دعوت می‌کند. [۱۰] پس از آن در ماه رمضان صیحه آسمانی واقع شده و به گوش همگان خواهد رسید. در ماه ذی‌الحجه قتل نفس زکیه واقع خواهد شد و در ماه محرم و روز عاشورا قیام قائم آل محمد صلوات الله علیه رخ خواهد داد. امام باقر علیه السلام در حدیث دیگری فرموده‌اند: « اولین جایی که ویران خواهد شد منطقه شام (سوریه کنونی) است. در این هنگام سه پرچم با هم درگیر هستند؛ ابقع و اصهب و سفیانی.[۱۱]

ابقع یکی از سه مدعی حکومت و قدرت در شام( سوریه کنونی) در عصر ظهور است. خروج وی همزمان با خروج اصهب و سفیانی خواهد بود. آن هم زمانی که حاکم شام در می‌گذرد و فرزندانش نیز کشته می‌شوند. در این زمان مردم شام تحت لوای پرچم این سه نفر گرد خواهند آمد. بر اساس برخی از روایات خروج ابقع در مصر به دنبال دیده شدن ستاره دنباله‌دار و کسوف و خسوف غیر طبیعی خورشید و ماه خواهد بود که با فاصله اندکی از ظهور رخ خواهند داد. [۱۲]

قیام اصهب نیز از خارج پایتخت( احتمالاً دمشق) شکل خواهد گرفت و با ابقع بر سر زمامداری و حکومت منطقه نزاع خواهند کرد. اما هیچ کدام از این دو نمی‌توانند پیروزی قاطع به دست آورند. سفیانی از این فرصت( درگیری دو گروه) استفاده کرده و دست به قیام می‌زند و پس از شکست دادن دو گروه، آنها را نابود می کند. سفیانی ابتدا به جنگ ابقع رفته پس از شکست او، به مصاف اصهب می‌رود قیام او را سرکوب کرده و بر شام غلبه می‌کند. بر اثر این نزاع‌ها و کشمکش‌های خونین، سرزمین شام ویران خواهد شد.

آنچه از روایات برمی‌آید این است که هر سه این‌ها از کافران و ستمکاران هستند که در نبرد با یکدیگر هلاک خواهند شد. البته سفیانی پس از پیروزی بر آن دو، در نبرد با حضرت مهدی علیه السلام به هلاکت خواهد رسید. امام باقر علیه السلام می‌فرمایند: « هنگامی که کافر در شام به هلاکت برسد، اصهب کافر قیام می‌کند و تسخیر شام بر او سخت می‌شود طولی نمی‌کشد که او هم کشته خواهد شد و حکومت به اتراک ( ترک ها) می‌رسد. در شام قحطی و گرانی پدید می‌آید و رویدادها پشت سر هم روی می‌دهند و در هر قدمی جنگ برپا خواهد شد.»

نبرد خونین قرقیسیا

پس از کشته شدن ابقع و اصهب، چند گروه به آن منطقه لشکرکشی خواهند کرد. اتراک ( ترک ها) که به منطقه بین النهرین نیرو گسیل کرده‌اند، رومیان که از غرب به سمت فلسطین حرکت کرده و در آنجا نیرو پیاده کرده‌اند، سفیانی که سرزمین شام و اردن را در تصرف دارد، بنی عباس که یکی از نیروهای بزرگ در شرق آسیای میانه، عراق و غرب شام هستند، شخصی به نام عبدالله که هم پیمان رومیان ( غربیان) در منطقه است و شخصی به نام قیس که فرمانده سرزمین مصر در آن ایام می‌باشد. بر اساس تفاسیری که از روایات به دست آمده، نبرد قرقیسیا بر سر گنجی است که در ناحیه فرات پیدا خواهد شد. البته اینکه در بستر فرات خواهد بود یا حواشی آن اختلاف عقیده است.

در روایتی منتسب به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم: « فرات از کوهی از طلا و نقره پرده برمی‌دارد، سپس بر سر آن جنگ می‌شود به طوری که از هر نه نفر، هفت نفر کشته خواهند شد. پس اگر آن را درک کردید، به آن نزدیک نشوید.» [۱۳] در جای دیگری نیز اینطور آمده که پیامبر اکرم صلوات الله علیه فرمودند: « به زودی فرات از گنجی از طلا پرده بر می‌دارد، پس هر کس آن را یافت، نباید چیزی از آن برگیرد.» [۱۴] ابن حسام جونپوری نیز به این ماجرا پرداخته و این گونه گفته است که: « قیامت برپا نمی‌شود مگر اینکه فرات کوهی از طلا را آشکار سازد. مردم بر سر آن گنج با هم نبرد خواهند کرد به طوری که نه دهم از آنها کشته می‌شوند.» [۱۵]

بنابر روایات، نبرد قرقیسیا یکی از بزرگترین تنش‌های دوره سفیانی است که پس از، از میان برداشتن ابقع و اصهب با هدف حمله به عراق، به آن سمت لشکرکشی می‌کند. در میانه راه در منطقه‌ای به نام قرقیسیا در شمال شام ( سوریه امروزی) میان او و لشکریانش و سپاهی دیگر جنگی هولناک در می‌گیرد که شمار بسیاری از مردم در آنجا کشته می‌شوند. امام محمد باقر علیه السلام در روایتی می‌فرمایند: « در این ناحیه، واقعه‌ای رخ خواهد داد که مانند آن، از زمان آفرینش آسمان‌ها و زمین اتفاق نیفتاده و تا زمانی هم که آسمان‌ها و زمین پابرجا هستند، رخ نخواهد داد. سفره‌ای است که درندگان زمین و پرندگان آسمان از آن سیر خواهند شد.» [۱۶]

رومیان (غربی ها) به سمت مصر حرکت می‌کنند و ورود آنها به آن منطقه نشان آمدن سفیانی است. از طرف دیگر ترک‌ها هم به حیره وارد می‌شوند و رومیان نیز به فلسطین داخل خواهند شد. عبدالله (هم پیمان رومیان) در ورود به آنجا از آنها پیشی می‌گیرد. این دو لشکر بر سر رود فرات، در برابر هم می ایستند. سپس نبرد بزرگی رخ می‌دهد که در آن مردان کشته شده و زنان در بند می‌شوند. سرانجام سفیانی بر آنها پیروز می‌شود و ترکان و رومیان را در قرقیسیا از بین می‌برد. سپس وارد حیره می‌شود و هر آنچه آنها گرد آورده بودند در هم می‌شکند به سمت کوفه به راه می‌افتد. [۱۷]

تعداد کشته‌های این نبرد به قدری زیاد خواهد بود که در توصیف کثرت آن روایات متعددی نقل شده است. از آن جمله امام صادق علیه السلام فرموده است: « همانا برای خداوند در قرقیسیا سفره‌ای است که سروش آسمانی از آن خبر می‌دهد و ندا می‌دهد که ای درندگان زمین و ای پرندگان آسمان! برای تناول از گوشت تن ستمکاران شتاب کنید.» [۱۸] در منابع روایی اهل سنت نیز روایاتی در این باب وارد شده که شدت درگیری و آمار بالای کشتگان را وصف می‌نماید. از آن جمله ابن حماد است که این گونه نقل نموده: « سفیانی با سپاهیان خود بر آنها پیروز می‌شود و ترک و روم را در قرقیسیا شکست می‌دهد و آنها را قتل عام خواهد کرد به حدی که درندگان زمین از گوشت تن آنها سیر شوند»[۱۹]

مدت حکومت سفیانی

طبق یکی از روایاتی که در این زمینه در کتاب الغیبه نعمانی ذکر شده است، کل زمان توقف سفیانی ۱۵ ماه است که شش ماه آن برای فراهم کردن مقدمات حکومت از قبیل جنگ و کشتار و جنایت و … می‌گذرد و ۹ ماه آن برای تشکیل حکومت خواهد بود.

سرانجام سفیانی

سفیانی، برای تخریب و نابودی بلاد مسلمین از هیچ تلاشی فروگذار نخواهد بود به ویژه برای تخریب و نابودی کوفه به عنوان مرکز حکومت جهانی حضرت مهدی موعود علیه السلام و مکه و مدینه به قصد پیکار با حق و تخریب کعبه و کشتار اهالی مکه و زائرین بیت الله الحرام، بسیار تلاش خواهد نمود. اما وقتی به قصد یورش به شهر مکه و تخریب خانه خدا  به سمت سرزمین عربستان حمله می‌کند به اذن خداوند در منطقه‌ای به اسم بیداء که میان شهرهای مکه و مدینه قرار دارد، در زمین فرو می‌روند و علامت دیگر ظهور یعنی خسف بیداء محقق می‌شود و لشکر سفیانی همگی به جز یکی دو نفر که برای خبررسانی زنده می‌مانند در زمین فرو می‌روند. بعد از آن حضرت مهدی عجل الله فرجه با سپاه خود به سوی سرزمین شام لشکرکشی می‌کند و در منطقه ای به نام« مرج عذراء»، که منطقه ای در دمشق است، اردو می‌زنند. سفیانی نیز نیروهای خود را از منطقه دمشق خارج کرده و به سمت فلسطین عقب نشینی می‌کند.

در این جا نبردی بین او و سپاه حضرت ولی عصر عجل الله در می‌گیرد، اما سپاه حضرت مهدی علیه السلام با خیل کثیری از مردمی که به لشکر ایشان پیوسته‌اند بر آنان پیروز شده وارد قدس خواهند شد و بیت المقدس و فلسطین برای همیشه آزاد خواهند شد.

پی نوشت ها

• بازشناسی علائم حتمی ظهور، سید بن طاووس، التشریف بالمنن، ص۲۹۶،ب۷۹
• الشیخ طوسی، الغیبه، ص۴۶۳
• بحارالانوار، ج۵۳، ص۱۸۲
• سید محمد صدر (۱۳۷۱)، تاریخ غیبت کبری، ترجمه سید حسن افتخارزاده، ص۶۴۸
•  سوره سبأ، آیه ۵۱
• محمد باقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه
• یوم الخلاص، ص۶۷۱
• شش ماه پایانی، ص۱۲۴-۱۲۳
• پایگاه اینترنتی
• طوسی، الغیبه، ص۴۴۶
• نعمانی، الغیبه، ص۲۸۰
• دانشنامه اعتقادی تهران، معاونت پژوهشی و آموزشی سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۸۸
• ابن حماد، الفتن، ص۲۳۳
• السید علی بن طاووس، الفتن و الملاحم، ص۵۸
• علاءالدین علی المتقی الهندی، البرهان فی علامات مهدی آخرالزمان، ص۱۱۱۱
• ثقه الاسلام شیخ کلینی، روضه الکافی، ص۴۵۱
• مجتبی الساده، شش ماه پایانی، ص۱۲۹
• محمد فقیه، السفیانی و علامات الظهور،ص۱۲۷
• ابن حماد، الفتن،ص۱۹۵

مقالات مهدوی

تحریریه بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)