وظایف یک منتظر واقعی امام زمان(عج)

انتظار ظهورِ آخرین نجات بخش آل محمد، باوری است که شیعیان را امیدوار به برپایی حکومت عدالت محور مهدوی نگه داشته است. ظهور مردی از تبار کمال، قیام کننده به عدل، مزین به حسن جمال و رفتار که به پا خواهد خاست و بساط ظلم و جور را برخواهد چید. اما کِی؟ فقط خدا می‌داند!

شاید این جمعه بیاید، شاید!       پرده از چهره گشاید، شاید!

اما در خلال این ایام انتظار، وظیفه من و شما که مدعی انتظاریم چیست؟ آیا اینکه فقط چشم به راه بدوزیم و جمعه به جمعه ندبه بخوانیم کافیست؟ برای یافتن پاسخ این سؤالات و آشنا شدن با وظایف یک منتظر واقعی امام زمان (عجل الله) با ما همراه باشید.

وظایف منتظر واقعی امام زمان(عج) چیست؟

عمده وظایفی که بر طبق آیات و روایات و احادیث اولیای دین برای منتظران واقعی امام زمان (عجل الله) ذکر شده است، عبارتند از:

شناخت امام زمان (علیه السلام)

اولین وظیفه یک منتظر واقعی، شناخت امام زمان خویش است. چرا که به فرموده پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم): « من مات و لم یعرف امام زمانه مات میته جاهلیه »؛ هرکس بمیرد و امام زمانش را نشناسد در جاهلیت مرده است. [۱] اما اکنون که در عصر غیبت به سر می‌بریم و از دیدار امام محروم هستیم، چگونه می‌توانیم نسبت به ایشان شناخت پیدا کنیم؟ برای پاسخ این سوال سه راه حل متصور است؛

۱ – مطالعه و سیر و سلوک در سیره و زندگی امام

آشنایی با خصوصیات ظاهری و رفتاری امام، شناخت رفتار و کرداری که مورد پسند ایشان است و نیز شناخت رفتاری که از آن کراهت دارند، شناخت فضائل و خصوصیات بارز اخلاقی امام مانند قدرت و شجاعت، بردباری و صبر، علم و دانش فراوان، خلق محمدی و… می‌تواند عامل موثری در شناخت امام زمان و احساس تقرب به آن حضرت باشد. بعد از مطالعه این موارد و آگاهی از خصوصیات ظاهری و رفتاری امام، متوجه مقام شامخ ولی عصر ( ارواحنا فداه) شده و به نوعی شیفتگی نسبت به شخصیت بی‌نظیر ایشان می‌رسیم که گامی مهم در مسیر شناخت خواهد بود.

۲- مطالعه احادیث پیامبران و امامان پیشین

به عبارت بهتر میتوان گفت: مطالعه احادیث پیامبران و امامان پیشین و روایاتی که از جانب خود حضرت مهدی علیه السلام روایت شده است و تفکر درباره آنها: تلاش برای افزایش آگاهی و تفکر، از اعمال سفارش شده در دین است. مخصوصاً دین اسلام که یک ساعت تفکر را معادل ۷۰ سال عبادت می‌داند.امام صادق علیه‌السلام می فرمایند: « تفکر ساعه خیر من عباده سنه»؛ یک ساعت تفکر، از یک سال عبادت برتر است.[۲] تفکر، باعث می‌شود که اولاً در دریافت پیام روایت با بینش و آگاهی عمل کنیم. ثانیاً احادیث جعلی را از احادیث موثق بازشناسیم و سوم اینکه با نکته سنجی و تأمل در مفاهیم آنها، می‌توانیم در شناخت راه از بیراهه گام برداریم. اما آنچه در این موضوع قابل تامل است این است که برای درک مفهوم حدیث و روایت، باید از اساتید این حوزه و محققان علم حدیث بهره‌مند شد تا هم تا جای ممکن از اشتباه و سردرگمی در امان ماند و هم به عمق پیام حدیث دست یافت.

۳- شناخت خداوند

خداوند انسان را آفرید و از روح خود در آن دمید. سپس همه علوم و اسامی را به او آموخت و به او نعمت حیات بخشید. برای شناخت انسانی که جزء کوچکی از خالق بی‌همتاست، چه راهی بهتر از شناخت همان خالق. این یعنی رسیدن به شناخت، از کل به جزء. یعنی اگر ما، در شناخت خالق خود و صفات وجودی خداوند، در مسیر حقیقت گام برداریم، می‌توانیم از همین راه به شناخت بندگان برگزیده و محبوب خداوند نیز برسیم.

وقتی بنده‌ای نزد خداوند اینقدر محبوبیت دارد که بارها در کتب آسمانی‌اش، خلافت زمین را از آن آنها می‌داند و بهشت را جایگاه ایشان معرفی می‌نماید، پس یعنی این بندگان محبوب، نزدیک‌ترین صفات به صفات باری تعالی را دارا هستند و در واقع آینه‌ای هستند که صفات پسندیده خداوند را منعکس می‌نمایند. به همین دلیل است که در دعای بعد از نماز عصر غیبت اینگونه می‌خوانیم: « اللهم عرفنى نفسک فانک ان لم تعرفنى نفسک لم اعرف رسولک اللهم عرفنى رسولک فانک ان لم تعرفنى رسولک لم اعرف حجتک اللهم عرفنى حجتک فانک ان لم تعرفنى حجتک ضللت عن دینى»؛ خداوندا! خود را به من بشناسان که اگر خود را به من نشناسانى پیغمبر را نمى‌شناسم؛ خدایا! پیغمبرت را به من بشناسان که اگر به پیامبر معرفت پیدا نکنم، نمى‌توانم امامم را بشناسم؛ خدایا! حجت و امامت را به من بشناسان که اگر امام را نشناسم، در دین خود گمراهم.[۳]

عطش دیدن امام زمان (عجل الله) احساسی است که مشتاقان ظهور آن حضرت و منتظران واقعی ایشان به سبب شناختی که حاصل کرده‌اند پیدا نموده اند. کسی که امام زمان ( علیه السلام ) را نمی‌شناسد، اشتیاقی هم برای آمدنش ندارد، چون به برکات و آثار فرج آن حضرت جاهل است. تشبیه مرگ جاهلانه برای کسی که امام عصر ( عجل الله) را نشناسد و بمیرد، از این دیدگاه سرچشمه می‌گیرد.

عمل به سفارش پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)

پیامبر اکرم (صلوات الله علیه) در حدیث ثقلین که مورد تایید همه علمای شیعه و اهل سنت می‌باشد، اینطور سفارش فرموده‌اند: « انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله وعترتی ما ان تمسکتم بهما لن تضلوا ابداً: کتاب الله فیه‌الهدی والنور حبل ممدود من السماء الی الارض وعترتی اهل بیتی وان اللطیف الخبیر قد اخبرنی‌انهما لن یفترقا حتی یردا علی الحوض وانظروا کیف تخلفونی فیهما »: من در میان شما دو امانت نفیس و گرانبها می‌گذارم یکی کتاب خدا قرآن و دیگری عترتم را. تا وقتی که از این دو تمسک جویید، هرگز گمراه نخواهید شد و این دو یادگار من هیچ‌گاه از هم جدا نمی‌شوند. تا کنار چشمه کوثر بر من وارد شوند.»[۴]

بر این اساس، یکی از وظایف مهم که برای یک منتظر واقعی ضروری است، تمسک به قرآن و ولایت اهل بیت (علیهم السلام) است. قرآن به دلیل تحریف ناپذیری و ائمه معصومین (علیهم السلام) به دلیل عصمت و هدایت خویش، کشتی نجات مسلمانان خواهند بود تا در روز قیامت پرچم امت اسلامی را به دست پیامبر عظیم الشأن اسلام، حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) برسانند. در این زمینه نیز احادیث فراوانی از جانب امامان بزرگوار روایت شده است. از آن جمله قول حضرت امام صادق (علیه السلام) که فرمودند: « طوبی لشیعتنا المتمسکین بحبلنا فی غیبه قائمنا »؛ خوشا به سعادت شیعیان ما! آنان که در عصر غیبت قائم ما، به ریسمان ما ( ولایت) چنگ می‌زنند از ما تمسک می‌جویند. [۵]

حفظ ایمان و تقویت تقوا

بنده‌ای که به دنبال کسب رضای پروردگار و رسیدن به مقام قرب الهی است همواره باید در حفظ ایمان خود کوشا باشد و در جهت ارتقاء تقوای خود تلاش نماید. این وظیفه در عصر غیبت حجت الهی، از اهمیت بیشتری برخوردار است چرا که طولانی بودن غیبت و عدم دسترسی به ولی و امام معصوم ( علیه السلام) از یک سو و گسترش عوامل غفلت و گمراهی از سوی دیگر باعث می‌شود تا انسان‌ها به طرفه العینی از مسیر حقیقت، منحرف شده و صراط گمراهان و غافلان را در پیش گیرند. امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: « همانا برای مهدی ما غیبتی است. پس تقوا پیشه کنید و به دین خدا چنگ زنید» [۶]

تلاش برای اصلاح امور جامعه

منتظر واقعی امام زمان، نمی‌تواند فقط به تهذیب فردی و تقوای شخصی خودش توجه نماید و در قبال سایر اعضای جامعه بی‌تفاوت باشد. چرا که « با یک گل بهار نمی‌شود»، تا زمانی که جامعه مهیای ظهور نشود، این اتفاق رخ نخواهد داد. بنابراین اینکه فرد منتظر، دارای روحیه مسئولیت پذیر و اصلاح گری باشد از اهمیت بسیاری برخوردار است. منتظر واقعی، علاوه بر اینکه به تهذیب و تزکیه خود می‌پردازد، باید به تسری این امر در جامعه اسلامی نیز اهتمام بورزد تا صفا و یکدلی در انتظار فرج حاصل شود. امام مهدی (علیه السلام) در بخشی از توقیع خود که برای شیخ مفید (رحمت الله علیه) فرستاده بودند، در این باره این گونه فرموده‌اند: « اگر شیعیان ما، که خداوند توفیق طاعتشان دهد، در راه وفای به عهدشان یکدل می‌شدند، سعادت ملاقات با ما از ایشان به تأخیر نمی‌افتاد و یمن دیدار ما، زودتر نصیب ایشان می‌شد. دیداری بر مبنای شناختی راستین و صداقتی از آنان نسبت به ما، علت مخفی شدن ما از آنان چیزی نیست جز آنچه از کردار آنان به ما می‌رسد و ما توقع انجام این کارها را از آنان نداریم»[۷]

تحقق این مهم، از راه کمک و همکاری رساندن به یکدیگر، مهربانی و دستگیری از ضعیفان و مستضعفان و امر به معروف و نهی از منکر امکان‌پذیر است. امام باقر (علیه السلام) در این باره می‌فرمایند: « لیعن قویکم ضعیفکم و لیعطف غنیکم علی فقیرکم و لینصح الرجل اخاه النصیحه لنفسه»؛ توانمندان شما باید به ضعیفانتان یاری رساند و اغنیاءتان با فقیرانتان عطوفت داشته باشند. و هر کسی باید برادر دینی‌اش را نصیحت کند، نصیحتی که به سود او باشد. [۸] از این رو، اگر همه منتظران به فرامین الهی و اوامر پیامبر و امامان معصوم و بزرگان دین عمل نمایند و در رفع موانع ظهور بکوشند، جامعه اسلامی مهیای ظهور مهدی موعود (عجل الله) و برپایی حکومت صالحه ایشان خواهد بود.

آمادگی نظامی و تقویت قوا برای قیام قائم (علیه السلام)

برای قیام قائم (علیه السلام)، سپاه و سلاح از ضروریات خواهد بود. از این رو کسی که مدعی انتظار است، باید قدمی در این راه بردارد. این امر نشانه ایمان او به ظهور مهدی موعود (عجل الله) است. احادیثی در این باب از ائمه معصومین (علیهم السلام) روایت شده که ضرورت این امر را مشخص می‌کند. امام موسی کاظم (علیه السلام) در این زمینه می‌فرمایند: « هر کس اسبی (مرکبی) را به انتظار امر ما نگه دارد و به آن سبب، دشمنان ما را خشمگین نماید در حالی که خودش منتسب به ما باشد، خداوند روزی‌اش را برکت بخشیده به او شرح صدر عطا می‌نماید، آرزویش را برآورده و او را در نیل به آمالش یاری می‌کند.» [۹]

امام صادق (علیه السلام ) نیز در همین زمینه در حدیثی می‌فرمایند: « هر یک از شما باید برای قیام قائم (علیه السلام ) حتی شده به اندازه یک تیر، مهیا نماید. هرگاه خداوند این نیت او را ببیند، امیدوارم که عمرش را طولانی کند تا آن حضرت را درک نماید و او را از یاران و همراهانش قرار دهد»[۱۰] طبق این احادیث، آمادگی نظامی برای قیام حضرت مهدی ( علیه السلام) از چند جهت دارای اهمیت است؛ یکی اینکه نیت خالصانه منتظر را نشان می‌دهد و اینکه او، با وجود اینکه امام را ندیده، اما در تلاش است تا وسایل و ملزومات ضروری برای قیام ایشان را فراهم نماید.

این عمل، نزد خداوند مقبول و پسندیده است به حدی که عمرش را طولانی کرده به آن برکت می‌دهد تا ظهور قائم( علیه السلام ) را درک نماید. دوم اینکه ایمان راسخ او به آمدن مهدی موعود( عجل الله ) را گواهی می‌دهد. گفته شده: « گروهی برای اقامه نماز باران، به صحرا می‌رفتند اما فقط کودکی، چتر به همراه داشت. این یعنی ایمان» تهیه ادوات نظامی برای امامی که غایب است و سال‌هاست بشارت آمدنش را می‌شنویم، اوج ایمان منتظر را نشان می‌دهد. و دیگر اینکه، مبادرت به این امر، موجب غضب دشمنان ولایت خواهد شد و اعلام برائتِ منتظر از دشمنان ولایت و شریعت خواهد بود. اعلام برائت از دشمنان، موضوع مهمی است که همیشه مورد توجه بوده، چنانچه در بیشتر ادعیه مشاهده می‌شود. از جمله در زیارت عاشورا که می‌خوانیم: « انی سلم لمن سالمکم و حرب لمن حاربکم، و ولی لمن والاکم و عدو لمن عاداکم…»؛ همانا من در صلحم با هر کسی که با شما در صلح است و در جنگم با کسی که با شما در جنگ است و دوستم با کسی که دوستدار شماست و دشمنم با کسی که دشمن شماست.

انتظار برای فرج امام زمان (عجل الله)

مفهوم انتظار و منتظر با هم آمیخته شده‌اند یعنی وظیفه منتظر، انتظار است. انتظار برای فرج موعودی که منجی جهانیان خواهد بود و گسترش دهنده عدل و داد و لازمه این انتظار، صبر است. صبر اوج احترام به حکمت خداوند است. زمان ظهور، سِری است از اسرار الهی و فقط خداوند از آن آگاه است. وقتی منتظر، با شکیبایی و صبر، آداب انتظار را به جای می‌آورد یعنی ایمان به حکمت خداوند بزرگ دارد و در برابر مشیت الهی فرمانبردار است. پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:« افضل اعمال امتی انتظار الفرج الله عز و جل »؛ بهترین اعمال امت من انتظار فرج از خدای عزوجل است. [۱۱] و نیز در جایی دیگر فرمودند: « انتظار الفرج بالصبر عباده»؛ انتظار فرج با صبر، عبادت است.[۱۲] هر کدام از این مفاهیم یعنی صبر و انتظار، به تنهایی فضیلتی قابل ستایشند چرا که بارها در قرآن ستوده شده‌اند: « ان الانسان لفی خسر, الا الذین آمنوا وعملوا الصالحات و تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر»؛ همانا انسان در خسران است. مگر کسانی که ایمان آورده‌اند عمل صالح انجام داده‌اند و یکدیگر را به حق سفارش و به صبر توصیه کرده‌اند. [۱۳] و در جای دیگر استعانت از خدا به وسیله نماز و صبر را توصیه فرموده و از آن به کاری بزرگ و دشوار جز برای خداپرستان یاد می‌کند: « واستعینوا بالصبر و الصلوه و انها لکبیره الا علی الخاشعین »؛ و از خداوند یاری بطلبید به وسیله صبر و نماز، که همانا کاری بزرگ و دشوار است مگر بر خداپرستان فروتن. [۱۴]. در فضیلت انتظار هم که پیش از این سخن گفته شد. بنابراین ترکیب این دو، یعنی انتظار همراه با صبر، فضیلتی دوچندان را شامل حال منتظران خواهد نمود و به فرموده امام صادق (علیه السلام):« طوبی لشیعتنا…»

دعا و استغاثه برای فرج امام زمان (علیه السلام)

دعا وسیله‌ای است برای ارتباط مخلوق با خالق. به خصوص در مواقع دلتنگی و فراق و خوف. فراق از حجت الهی در دوران غیبت و دوری از ایشان، محرومیت از الطاف امام زمان (عجل الله) و خوف از فتنه‌های آخرالزمان همه و همه بهانه‌هایی هستند که منتظر را پای دعا بنشانند تا با ندبه و استغاثه، ظهور منجی موعود را از خداوند بزرگ طلب نماید تا مگر فرج امام زمان، گشایشی در امور بندگان حاصل کند و مدینه فاضله‌ای که بارها بشارتش را داده‌اند، برپا شود. از این رو ادعیه و زیارت‌های فراوانی برای این منظور روایت شده تا شیعه منتظر به هنگام نیاز، دست به دعا برداشته و با آن کلمات، فطرت الهی خود را به روح خداوند پیوند زند. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: « ادعونی استجب لکم…»؛ بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را…[۱۵] پس بر منتظر امام زمان (علیه السلام) است که انتظار را با زینت دعا بیاراید تا مگر اجابت شده و در ظهور فرج تعجیل شود.

خود امام زمان (عجل الله) می‌فرمایند: « و اکثروا الدعاء بتعجیل الفرج فأن ذلک فرجکم»؛ برای تعجیل در فرج، بسیار دعا کنید که همانا آن، فرج و گشایش برای شماست. [۱۶] به خاطر اهمیت دعای بسیار برای فرج، ذکر صلوات و ختم آن با آرزوی فرج بسیار سفارش شده و مرسوم شده است و استحباب ذکر صد مرتبه صلوات کامل « اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم» بعد از نماز صبح، از همین موضوع نشأت گرفته است. [۱۷] برای توسل به امام زمان (عجل الله) و ارتباط با خدای مهربان و طلب فرج حضرت مهدی (علیه السلام) ادعیه و زیارات فراوانی گردآوری شده، از آن جمله است:

۱-زیارت آل یاسین: این زیارت مخصوص امام زمان ( عجل الله ) است و حاوی ۲۳ سلام به هر یک از اسماء و القاب آن حضرت است. سلام نخست به آل یاسین (عترت پیامبر) و سلام‌های بعد به ( داعی الله) و ( ربانی آیاته ) و ( باب الله) و … است و پس از آنها، دعا به درگاه خداوند برای سلامتی و ظهور امام زمان ( علیه السلام) و نصرت الهی و سایر برکات و فیوضات خاصه است و خواندن آن در روزهای جمعه سفارش شده است.

۲- دعای ندبه: دعای مشهوریست با موضوع استغاثه از امام زمان ( عجل الله) که خواندن آن در اعیاد چهارگانه توصیه شده است: « عید فطر، عید قربان، عید غدیر و روزهای جمعه». در این دعا پس از حمد و ستایش خداوند و درود بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و بیان اعتباراتی از زندگی پیامبران بزرگ الهی و خلافت امام علی علیه السلام، تعجیل در ظهور مهدی (علیه السلام ) را می‌طلبیم.

۳ – دعای عهد: همانطور که از نامش پیداست، تجدید عهد با امام زمان (علیه السلام) است و دارای آثار و برکات فراوانی است. راوی دعا امام صادق ( علیه‌السلام) است و گفته شده هر کس چهل صبح این دعا را بخواند از یاران امام زمان ( علیه‌السلام) خواهد بود. متن دعا شامل نثار سلام و درود از سوی تمامی مؤمنین در شرق و غرب عالم به محضر حضرت مهدی (عجل الله) است و در پایان، دعا برای تعجیل ظهور و برپایی حکومت ایشان بر زمین است.

۴-دعای سلامتی امام زمان ( علیه السلام ) که به دعای «اللهم کل لولیک» معروف است: وظیفه هر منتظری است که پیوسته برای سلامتی مراد و مولای خویش دعا کند. متن دعا ، درخواست از خداوند در جهت محافظت و یاری و ظهور حضرت ولی عصر ( ارواحنا فداه) است.

۵-دعای فرج امام زمان ( علیه السلام) که به دعای «عظم البلاء» معروف است: در متن دعا، خواننده دعا ضمن توصیف اوضاع وخیم جهان و شکایت به درگاه الهی، تقاضای فرج امام زمان (علیه السلام) و گشایش می‌نماید. البته ادعیه و زیارات دیگری هم منتسب به حضرت حجت بن الحسن حضرت مهدی ( علیه السلام) هست که در ایام غیبت خواندنشان توصیه شده، همچون زیارت ناحیه مقدسه و دعای « اللهم عرفنی نفسک…» و دعای غریق و زیارت صاحب الامر و…

یک نکته در این معنی!

البته در پژوهش‌های مشابه، وظایف دیگری نیز برای منتظر واقعی امام زمان ذکر شده است همچون دوستی و حب امام زمان، پیروی از اوامر ایشان، الگوبرداری از رفتار و کردار آن حضرت و … اما به نظر نگارنده این مفاهیم در « تمسک به عترت » و « حفظ ایمان و تقوا » و « انتظار فرج » مستتر است و لزومی به دوباره نویسی آن نمی‌باشد.

حسن ختام

حسن ختام یعنی پایان زیبا. آیت الله بهجت (رحمت الله علیه) چند بیت زیبا سروده‌اند که برای پایان مقاله‌ای درباره « وظایف یک منتظر واقعی امام زمان علیه السلام» بسیار مناسب است. ایشان ضمن ابراز ناراحتی از درک نکردن ظهور حضرت مهدی (عجل الله) داعیه انتظار و و اهل ظهور بودن را برای قیام قائم ( علیه السلام ) کافی نمی‌داند و از این طریق، تلنگری به همه مدعیان می‌زند که در اعمال و رفتارمان بازنگری داشته باشیم:

اگر آمد خبر رفتن ما را بدهید            به گمانم که بنا نیست کنارش باشیم

این همه لاف زن و مدعی اهل ظهور    پس چرا یار نیامد که نثارش باشیم

سالها منتظر سیصد و اندی مرد            آنقدر مرد نبودیم که یارش باشیم

پی نوشت ها

۱-بحار الانوار، ج۲۳، ص۷۶

۲-میرزا نوری، المستدرک الوسائل، ج۱۱، ص۱۸۳

۳-کمال الدین، ج۲، ص۵۱۲ و مفاتیح الجنان، دعا به وقت غیبت امام زمان عجل الله

۴-صحیح ترمذی، ج۵، ص۶۶۳-۶۶۲ به نقل از بیش از ۳۰ نفر از اصحاب(از منابع اهل تسنن) و کتاب الکافی شیخ کلینی ( از منابع شیعی)

۵-کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، باب ۳۴، ح۵

۶-کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ص ۳۳۶، ح۱

۷-طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، ج۲، ص۳۱۵

۸-بشاره المصطفی لشیعه المرتضی، عماد الدین طبری الآملی الکنجی، ص۱۱۳

۹-الکافی، ج۶، ص۵۳۵، ح۱

۱۰- بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۶۶

۱۱- بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۲۲

۱۲-الدعوات، قطب الدین راوندی، مدرسه الامام المهدی، ص۴۱

۱۳-سوره والعصر، آیه ۲ و ۳

۱۴-سوره بقره، آیه ۴۵

۱۵-سوره غافر، آیه ۶۰

۱۶-کمال الدین و تمام النعمه،ج۲، ص۳۶۱

۱۷-منهاج العارفین، ص۱۰۸

مقالات مهدوی