اعمال روز تاسوعا
نهمین روز از ماه محرم الحرام، روز تاسوعا است. روزی که قرار بود جنگ شروع شود اما به خواست اباعبدالله، به روز بعد موکول شد تا شب را به نماز و عبادت بپردازند. روزی که به فرموده امام صادق علیه السلام، سید الشهدا و یاران باوفایش را در دشت کربلا به محاصره درآوردند و یزیدیان به سبب مشاهده کثرت لشکریان خود و قلت یاران اباعبدالله، شادمان شدند و امام حسین علیه السلام و سپاه اندکش را ضعیف شمردند و یقین کردند که دیگر، هیچ یار و یاوری برای ایشان نخواهد آمد و مردم کوفه و عراق، برای امداد و نصرت آن حضرت، قدمی بر نخواهند داشت. در این هنگام امام صادق علیه السلام فرمود: پدرم به فدای آن غریب.[۱] شیعیان و محبان اهل بیت علیهم السلام برای نشان دادن محبت و ارادت خود به سید و سالار شهیدان، حضرت اباعبدالله الحسین، در این روز، اعمال و عباداتی انجام می دهند که در این مقاله به آن خواهیم پرداخت. برای آشنایی بیشتر با اعمال روز تاسوعا ما را همراهی کنید.
در روز تاسوعا چه شد؟
صبح روز تاسوعا، شمرِ ملعون، با نامه‌ای از طرف ابن زیاد، وارد صحرای کربلا شد. متن نامه خطاب به عمر بن سعد بود و در آن نوشته شده بود که؛ یا حسین بن علی را مجبور به پذیرش بیعت کن و یا فرماندهی سپاه را به شمر واگذار کن. عمر بن سعد، که نمی توانست از دست دادن فرماندهی لشکر را به خود بقبولاند، آماده جنگ با امام حسین علیه السلام شد. امام حسین که هجوم لشکریان را در عصر روز تاسوعا دید، برادرش عباس علیه السلام را فرستاد تا امشب را مهلت بگیرد و فردا به مصاف هم بروند.
از آنجایی که شمر با مادر حضرت اباالفضل هم قبیله بود؛ امان نامه‌ای برای حضرت عباس و سایر فرزندان ام‌البنین فرستاد و از آنها خواست که امام حسین علیه السلام را همراهی نکنند، اما علمدار کربلا، امان نامه را نپذیرفت. به همین علت، روز نهم محرم یعنی روز تاسوعا، به نام حضرت اباالفضل علیه السلام، نامیده شده است.
اعمال شب تاسوعا
نماز چهار رکعتی
توصیه شده که در نیمه‌های شب تاسوعا، چهار رکعت نماز مستحبی [۲]خوانده شود به این صورت که در هر رکعت، بعد از خواندن سوره حمد، ده مرتبه آیه الکرسی و ده مرتبه سوره‌ی توحید، ده مرتبه سوره فلق و ده مرتبه نیز سوره ناس خوانده شود. بعد از پایان نماز نیز، صد مرتبه سوره توحید را بخوانید.
اعمال روز تاسوعا
برای روز تاسوعا، اعمالی ذکر شده است، از آن جمله؛
زیارت امام حسین علیه السلام
اولین عمل مستحبی ذکر شده برای روز تاسوعا، زیارت امام حسین علیه‌السلام است. برای زیارت ایشان در پایان روز تاسوعا و شب عاشورا پاداش بسیاری ذکر شده است. کسی که در شب عاشورا تا صبح در حرم اباعبدالله الحسین علیه السلام بماند، خدای تعالی او را همراه با شهدا و در محضر امام حسین علیه‌السلام محشور می‌نماید.
خواندن زیارت عاشورا
خواندن زیارت عاشورا در روز نهم محرم، ثواب فراوانی دارد و همه جا می‌توان آن راخواند، با خواندن این زیارت از دور یا نزدیک، به امام حسین و یاران شهیدشان سلام و عرض ادب نموده از دشمنان ایشان اعلام برائت می کنیم.
بیزاری جستن از قاتلان امام حسین علیه السلام
یکی دیگر از اعمال روز تاسوعا، بیزاری جستن و برائت از قاتلان اباعبدالله است. در این روز هزار مرتبه گفتنِ ذکر: «اَللّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَهَ الْحُسَینِ علیه السلام.» توصیه شده است.
نماز صد رکعتی
برای پایان روز تاسوعا و شب عاشورا خواندن نماز صد رکعتی (پنجاه نماز دو رکعتی) توصیه شده است.[۳] نحوه خواندن این نماز به این ترتیب است که؛ در هر رکعت بعد از قرائت سوره حمد، سه مرتبه سوره توحید خوانده می شود و بعد از پایان صد رکعت نماز، هفتاد مرتبه ذکر؛ «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ لاَ حَوْلَ وَ لاَ قُوَّهَ إِلاَّ بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ» گفته شود. البته در روایت دیگری چنین آمده است که پس از گفتن ذکر بالا، استغفار (استغفر الله ربی و اتوب الیه) نیز گفته شود.
خواندن زیارت حضرت اباالفضل العباس علیه السلام
همانطور که ذکر شد، روز نهم ماه محرم، منسوب به حضرت عباس بن علی (علیه السلام) است. رشادت های بی بدیل و وفاداری حضرت عباس و اخلاص و تقوای ایشان، باغث این نامگذاری است. به همین دلیل، خواندن زیارت حضرت عباس، در شب و روز تاسوعا سفارش شده است.
مطلع نخست این زیارت، چنین است؛ «سَلامُ اللّٰهِ وَسَلامُ مَلائِکَتِهِ الْمُقَرَّبِینَ، وَأَنْبِیائِهِ الْمُرْسَلِینَ، وَعِبادِهِ الصَّالِحِینَ، وَجَمِیعِ الشُّهَداءِ وَالصِّدِّیقِینَ، وَ الزَّاکِیاتُ الطَّیِّباتُ فِیما تَغْتَدِی وَتَرُوحُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ …»
خواندن زیارت وارث
یکی دیگر از اعمال روز تاسوعا، خواندن زیارت وارث است. این زیارت که یکی از زیارتنامه‌های معروف امام حسین علیه السلام است، از قول امام صادق علیه السلام روایت شده است. خواندن زیارت وارث در شب و روز تاسوعا فضیلت فراوان دارد. مطلع نخستین آن چنین است: «السَّلامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ آدَمَ صَفْوَهِ اللَّهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ نُوحٍ نَبِیِّ اللَّهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ اللَّه …»
نذری دادن و اطعام
اطعام و صدقه دادن، فارغ از زمان و مکان، عملی ارزشمند بوده و در هر شرایط و ایامی دارای اجر و پاداش است. نذری دادن در ایام عزاداری امام حسین علیه السلام، مخصوصاً در روزهای تاسوعا و عاشورا نیز، فضیلت بسیار دارد. روایاتی نیز در این رابطه، وجود دارد؛ از جمله:
۱.امام صادق علیه السلام فرمودند: «برای هر درهمى که شخص برای امام حسین علیه السلام هزینه کند، ده هزار برابر حساب می‌شود و به همین اندازه مقام و منزلت او را بالا می‌برند، اما رضایت و خشنودى خدای تعالی از وی و دعای پیامبر صلی الله علیه و امام علی علیه السلام و ائمه اطهار براى او، از همه بهتر است.[۴]
۲.خداوند در هنگام مناجات حضرت موسی علیه السلام به ایشان فرمود: «… اگر بنده‌ای مقداری از مالش را به خاطر محبّت فرزند دختر پیامبر صلوات الله علیه، غذا یا غیر آن انفاق نماید، خداوند در دنیا در مقابل هر درهمی که خرج کرده، به هفتاد درهم به او برکت می‌دهد و در بهشت خواهد بود و گناهانش را می‌آمرزد».[۵]
عزاداری و ذکر مصائب امام حسین علیه السلام
به فرموده رهبر معظم انقلاب، یکی از بزرگترین نعمتها، نعمت خاطره و یاد حسین بن‌علی علیه‌السّلام، یعنی نعمت مجالس عزا، نعمت محرّم و نعمت عاشورا برای جامعه شیعىِ ماست.[۶] چه بسا اگر این آیین ها و عزاداری ها نبود، تاکنون اثری از دین و دینداری به جا نمانده بود. به همین دلیل، مویه و عزاداری و ذکر مصائب امام حسین، مورد سفارش ائمه اطهار و بزرگان دین بوده است. چنانچه امام رضا علیه السلام، در روایتی خطاب به ابن شبیب [۷] فرمودند: «ای پسر شبیب، اگر بر جدم حسین علیه السلام مویه کنی، به طوری که اشک از گونه‌هایت سرازیر شود، خدای تعالی تمام گناهانی را که تاکنون مرتکب شده‌ای از کوچک تا بزرگ، کم و زیاد،خواهد بخشید »[۸]
کراهات روز تاسوعا
پرداختن به امور مادی و دنیوی
تاسوعا، روز غربت امام حسین و اهل بیت و یاران آن حضرت و روز مصیبت و اندوه شیعیان و خق طلبان است. از این رو، سزاوار نیست که شیعیان در چنین روزی، بی تفاوت بوده و به کسب و کار روزانه و امور مادی و دنیوی بپردازند، بلکه شایسته است که دوستداران اهل بیت، در این روز، مشغول عزاداری و شرکت در مراسم روضه سید الشهدا علیه السلام باشند.
روزه گرفتن
به گفته علامه مجلسى رحمه الله علیه، که در کتاب زاد المعاد آمده، بهتر است که روز نهم و دهم محرم را روزه نگیرید؛ چرا که بنى امیه این دو روز را مبارک دانسته و براى بهره مندی از برکت آن و به شکرانه قتل آن حضرت، روزه مىگرفتند. همچنین از طریق اهل بیت علیهم السلام احادیث بسیار در مذمت روزه این دو روز خصوصا روز عاشورا وارد شده است.
به عقیده مرحوم نراقی[۹] نظر صحیح: حرمت روزه این روز است، چون روزه این روز نزد آل محمد صلی الله علیه، بدعتی متروک محسوب می‌شود.»[۱۰]
البته، اکثریت موجود از علمای متاخرین از جمله؛ سید یزدی صاحب کتاب عروه و مرحوم بروجردی و حکیم و امام خمینی رحمه الله علیه و یا علمای عصر حاضر جانب کراهت روزه داری در روز تاسوعا و عاشورا را اختیار نموده‌اند. [۱۱]
پی نوشت ها
- بحار الأنوار (ط – بیروت)؛ ج۴۵؛ ص۹۵
- محمدبن ابی‌بکر مدینی حافظ، دستورالمذکرین
- سید بن طاووس، اقبال بالاعمال الحسنه
- کامل الزیارات، ص ۱۲۸
- طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تحقیق، حسینی، سید احمد، ج ۳، ص ۴۰۶، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش؛ خاتون آبادی مازندرانی، (محمد) اسماعیل، جامع الشتات، محقق، مصحح، رجایی، سید مهدی، ص ۲۰۹، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- حضرت آیه الله خامنه ای، ۱۷/۰۳/۱۳۷۳
- ریان بن شبیب که به ابن شبیب و خال المتعصم شهره‌است، یکی از اصحاب علی بن موسی الرضا و امام محمد تقی (علیهم السلام) است که علاوه بر جایگاه اجتماعی، نزد علماء علم رجال نیز مورد توجه بوده است. ریان در شهر قم اقامت داشته‌است و در آنجا به نقل حدیث مشغول بوده‌است.
- محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج۴۴، ص۲۸۵
- احمد بن محمد مهدی فاضل نراقی (زاده ۱۴ جمادی‌الثانی سال ۱۱۸۵ یا ۱۱۸۶ ه.ق مطابق با ۱۱۵۰ شمسی در عهد سلطنت فتح علی شاه قاجار– درگذشته ۳۰ مهر ۱۲۰۸ شمسی) دانشمند و مجتهد شیعه، نویسنده و شاعر سده ۱۲شمسی بود.
- محقق نراقی، احمد، مستند الشیعه، ج۱۰، ص۴۹۳.
- یزدی، سید کاظم، العروه الوثقی، ج۳، ص۶۵۷