جایگاه خانواده در ارتباط با انقلاب اسلامی، مهدویت و تمدن نوین اسلامی
به گزارش روابط عمومی بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)، حجت‌الاسلام ملایی در گفت‌وگویی تفصیلی با خبرنگار بنیاد به بررسی نسبت خانواده با سه حوزه‌ی مهم «انقلاب اسلامی»، «مهدویت» و «تمدن نوین اسلامی» پرداخت و بر ضرورت شکل‌گیری مطالعات میان‌رشته‌ای در این زمینه تأکید کرد، که در ذیل به این مصاحبه پرداخته شده است.
سؤال: در ابتدای گفت‌وگو بفرمایید چرا موضوع خانواده تا این اندازه در فضای فکری و تمدنی ما اهمیت پیدا کرده است؟
حجت‌الاسلام ملایی:
بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم. خانواده یکی از اساسی‌ترین نهادهای اجتماعی است که امروز با چالش‌های گوناگونی روبه‌روست. اهمیت این نهاد فقط در بُعد فردی و اجتماعی نیست، بلکه ارتباط مستقیمی با کلان‌موضوعاتی مانند انقلاب اسلامی، مهدویت و تمدن اسلامی دارد. هر یک از این حوزه‌ها ظرفیت آن را دارند که پژوهشگران با نگاهی علمی و مستند، پیوند میان آنها و خانواده را بررسی کنند و از دل آن «علوم میان‌رشته‌ای» جدیدی پدید آورند؛ مثلاً پیوند میان دانش خانواده و دانش مهدویت یا ارتباط خانواده با مبانی تمدن اسلامی.
سؤال: شما از ترکیب مفاهیمی مانند «خانواده انقلابی» و «خانواده مهدوی» سخن گفتید. مقصودتان از این ترکیبات چیست؟
حجت الاسلام ملایی: ما در عرصه‌ی مفاهیم، گاهی نیازمند واژگان تازه‌ای هستیم که بتوانند واقعیت‌های جدید را توضیح دهند. مثلاً «خانواده انقلابی» مفهومی است که هنوز کتاب مستقلی درباره‌ی آن نوشته نشده، اما می‌تواند موضوع پژوهش‌های مهمی باشد.
در حوزه مهدویت نیز ترکیب‌هایی مانند «خانواده مهدوی» یا «خانواده منتظر» مطرح می‌شود. در اینجا باید پرسید: آیا هر خانواده اسلامی الزاماً یک خانواده مهدوی است؟ پاسخ منفی است. خانواده مهدوی دارای معیارها و شاخص‌های خاصی است که آن را از سطح حداقلیِ «خانواده اسلامی» به سطحی بالاتر می‌برد.
سؤال: به نظر شما ارتباط خانواده با تمدن اسلامی چه جایگاهی دارد؟
حجت الاسلام ملایی: در بحث تمدن‌سازی، خانواده نه‌تنها مهم است بلکه ضروری است. ما می‌توانیم از اصطلاحاتی مانند «خانواده تمدنی»، «خانواده تمدن‌ساز» یا «خانواده تمدن‌گرا» استفاده کنیم. هرکدام از این تعابیر بار معنایی خاصی دارند.
«خانواده تمدنی» یعنی خانواده‌ای که شاخصه‌های تمدن اسلامی را در خود نهادینه کرده است؛ خانواده‌ای جامع‌نگر و کلان‌نگر. اما «خانواده تمدن‌ساز» یک گام جلوتر است؛ یعنی خانواده‌ای که نه‌تنها خود در تراز تمدنی شکل گرفته، بلکه در فرآیند تمدن‌سازی نیز نقش فعال ایفا می‌کند.
به‌عبارتی، همان‌طور که انسان صالح با انسان مصلح تفاوت دارد، خانواده تمدنی نیز با خانواده تمدن‌ساز متفاوت است.
سؤال: برای تحقق چنین خانواده‌هایی، چه الزامات و پیش‌نیازهایی باید مورد توجه قرار گیرد؟
حجت الاسلام ملایی: در گام نخست باید تعاریف را دقیق کرد. باید بدانیم وقتی از «خانواده» سخن می‌گوییم، بر اساس کدام تعریف و چارچوب نظری حرف می‌زنیم. سپس باید ماهیت مفاهیمی مانند خانواده انقلابی، خانواده مهدوی و خانواده تمدنی را تبیین کنیم تا تفاوت آنها با خانواده اسلامیِ معمولی مشخص شود.
در گام دوم، به الزامات و بایسته‌ها می‌رسیم؛ یعنی چه عواملی باید در این خانواده‌ها رعایت شود تا از سطح شعار به مرحله‌ی عمل برسند.
سؤال: به ارتباط‌های چندگانه میان این مفاهیم اشاره کردید. ممکن است کمی بیشتر توضیح دهید؟
حجت الاسلام ملایی: بله، ما نباید صرفاً به ارتباط‌های دوگانه بسنده کنیم. اگر پژوهشگری ذوق علمی داشته باشد، می‌تواند روابط چندگانه را بررسی کند؛ مثلاً خانواده انقلابی در تراز تمدن نوین اسلامی یا ترکیب سه‌گانه خانواده، انقلاب اسلامی و تمدن و حتی چهارگانه خانواده، انقلاب اسلامی، مهدویت و تمدن اسلامی.
البته این نوع پژوهش‌ها نیازمند کار علمی عمیق، تحلیل مفهومی دقیق و فهم درست از هر متغیر است تا ارتباط‌ها صرفاً ظاهری نباشند بلکه پشتوانه‌ی منطقی و معرفتی داشته باشند.
در پایان، حجت‌الاسلام ملایی ضمن قدردانی از پژوهشگران و استادانی که در حوزه خانواده و تمدن اسلامی فعالیت می‌کنند، اظهار داشت: امیدوارم با هم‌افزایی علمی و همفکری اساتید محترم، بتوانیم به سمت تولید ادبیات علمی و بومی در این عرصه حرکت کنیم. ان‌شاءالله با برکت نگاه مهدوی و در سایه ولایت، شاهد رشد و پویایی نهاد خانواده در مسیر تمدن نوین اسلامی باشیم.