بخشی از کتاب

 

قبل از اینکه به شرح و بیان متن دعای ندبه بپردازیم بهتر است در مقدمه بحث، درباره جایگاه و برکات دعا برای حضرت ولی‌عصرf به‌طور خلاصه نکاتی را بیان کنیم.

اهمیت دعا

دعا از موضوعات بسیار مهمی است که در اسلام به آن سفارش شده است. دعا غذای روح است، تیرگی دل را برطرف می‏کند، روح عبودیت است؛ زیرا احساس و بیان فقر و نیاز را با منبع همه قدرت‌ها مطرح می‏کند. دعا روزنه امید و نجات‌بخش از بن بست‏ها است، فشار مصائب را کم می‏کند، خستگی را برطرف می‌نماید، انسان را بالا می‏برد و یکی از سرچشمه‌های معارف است؛ ازجمله مسائل اعتقادی و تربیتی، وظایف و مسئولیت‌ها، توجه به کارهای خلافی که باید جبران شود، یاد کرد از کارها و وظایفی که باید انجام گیرد، شمارش نعمت‌هایی که نباید هدر رود، هشدار درباره خطرهایی که باید پیش‌گیری شود، توجه به حقوقی که باید رعایت شود، سوز و شوری که باید در جان انسان و جامعه برانگیخته باشد.

درباره دعا، دو آیه در قرآن کریم وجود دارد که بسیار تفکر برانگیز است. ازجمله آیه ۷۷ سوره فرقان که می‌فرماید:

Gقُلْ مَا یَعْبَؤُاْ بِکُمْ رَبِّى لَوْلَا دُعَآؤُکُمْ فَقَدْ کَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ یَکُونُ لِزَاماً؛ بگو: اگر دعاى شما نباشد، پروردگار من براى شما وزن و ارزشى قائل نیست (زیرا سابقه‏ خوبى ندارید). شما حقّ را تکذیب کرده‏اید و به زودى کیفر تکذیبتان دامن شما را خواهد گرفتF.

کلمه‏ «عَبأ» به معنی وزن و سنگینى است و جمله‏ «ما یعبأ بکم ربّى»؛ یعنى خداوند براى شما وزن و ارزشى قایل نیست، مگر در سایه دعا و عبادت شما.

کلمه‏ «دعائکم» به دو صورت معنی شده است:

الف) دعا کردن به درگاه خداوند، که همین ناله‏ و تضرّع‏ و دعاها سبب عنایت خداوند به انسان می‌شود. چنانکه در حدیث مى‏خوانیم: «کسى‏که اهل دعا باشد، هلاک نمى‏شود».[۱] سپس خداوند از گروه مقابل که اهل دعا نیستند، شکایت مى‏کند که شماحق را تکذیب کردید و به جاى نیایش به سراغ بت‏ها، هوس‌ها و طاغوت‏ها رفتید و کیفرتان را خواهید دید.

ب) دعوت خداوند از مردم؛ زیرا سنّت الهى دعوت از مردم براى پذیرفتن حقّ و اتمام‏ حجّت بر آنان است و اگر این دعوت نباشد؛ «لولا دعائکم» مردم ارزشى نخواهند داشت. آنچه آنان را موجود برتر و ارزشمند مى‏کند، همان پذیرش دعوت خداوند است، ولى شما دعوت الهى را نپذیرفتید و آن‌را تکذیب کردید، پس امید خیرى در شما نیست و به کیفر عملتان خواهید رسید.

آیه دیگر دراین‌باره سوره غافر است، آنجاکه می‌فرماید:

Gوَ قالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِینَ؛[۲]و پروردگارتان گفت: مرا بخوانید تا براى شما اجابت کنم. همانا کسانى که از عبادت من سر باز زده و تکبّر مى‏ورزند، به زودى با سرافکندگى به جهنّم وارد مى‏شوندF.

این آیه دارای پیام‌های مهمی است:

1. گفتگو با خداوند، کلید رشد و تربیت انسان است. «قالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی» کلمه «رب» به رشد و تربیت اشاره می‌کند.
2. میان دعاى انسان و ربوبیّت خداوند، رابطه‏اى تنگاتنگ است. (بیشتر دعاهاى قرآن با «رَبَّنا» همراه است): «رَبُّکُمُ ادْعُونِی».
3. خداوند از ما خواسته تا به درگاه او دعا کنیم: «قالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی». در کلمه «ادعونی» امر به دعا وجود دارد.
4. در دعا فقط و فقط خدا را بخوانیم، نه اینکه خدا و دیگران را در کنار هم قرار دهیم. «نی» در کلمه «ادْعُونِی» به این معنی‌ است که فقط خدا را بخوانیم.
5. خداوند نیازهاى ما را مى‏داند؛ ولى امر به دعا کردن نشانه‏ آن است که درخواست ما آثارى دارد: «ادْعُونِی».
6. بین دعا و استجابت هیچ فاصله‏اى نیست. «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ» (حتّى حرف «فاء» یا «ثم» نیامده است. اگر مى‏فرمود: «فاستجب»؛ یعنى بعد از مدّت کمى مستجاب مى‏کنم و اگر مى‏فرمود: «ثم استجب»، یعنى بعد از مدّت طولانى).
7. میان دعا و اجابت واسطه‏اى وجود ندارد: «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ».
8. استجابت دعا وعده الهى است: «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ».
9. اگر دعایى مستجاب نشد، لابد به سود ما نبوده است، چون فرمود: «أَسْتَجِبْ لَکُمْ»؛ آنچه را به نفع شما باشد، مستجاب مى‏کنم.
10. دعا نکردن، نشانه‏ تکبّر است. در مقابل دعا، تکبر مطرح شده است: «یَسْتَکْبِرُونَ».
11. دعا درمان تکبّر است: «یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِی».
12. استکبار امروز، سرافکندگى فردا را به دنبال دارد. کسانی که امروز مستکبرند، فردا ذلیل خواهند شد: «یَسْتَکْبِرُونَ- داخِرِینَ».

تنها دعای واجب

تنها دعایى که بر هر مسلمانى واجب است که آن را در واجب‏ترین اعمال خود- نماز- روزى ده مرتبه بگوید، دعاى «اهدنا الصّراط المستقیم»[۳] است؛ بنابراین، درخواست هدایت به راه مستقیم، مهم‏ترین دعاست. آرى، انسان باید در مقابل راه‌هاى متعدّدى که در برابر او قرار دارد، (راه هوس‌هاى خود و دیگران، راه وسوسه‏هاى شیطان، راه نیاکان و پیشینیان، راه طاغوت‏ها، راه توقّعات و انتظارات این و آن و راه خدا و اولیاى او) هر لحظه و براى هر چیزى از خدا یاری جوید تا او را به راه مستقیم هدایت کند. صراط مستقیم راه کسانى است که خداوند به آنان نعمت ویژه داده است. «صراط الّذین أنعمت علیهم» و آن افراد مشمول نعمت انبیا، صدّیقین، شهدا و صالحان هستند.[۴] راه مستقیم، راه خدا و اولیاى خداوند و بندگان مخلص خداست. در روایات آمده است که امامان معصومb مى‏فرمودند: «راه مستقیم، ما هستیم».[۵] یعنى نمونه‏ى عینى و عملى راه مستقیم و اسوه و الگو براى قدم برداشتن در راه، رهبران آسمانى هستند. آنها در دستورات خود درباره‏ى تمام مسائل زندگى از قبیل کار، تفریح، تحصیل، تغذیه، انفاق، انتقاد، قهر، صلح ، علاقه به فرزند و …، نظر داده و ما را به اعتدال و میانه‏روى سفارش کرده‏اند. خلاصه آنکه براى اطمینان به راه خدا، باید پیرو و دنباله‏رو اولیاى خدا باشیم، چنانکه در زیارت جامعه مى‏خوانیم: هرکس به شما (اهل بیت) متوسّل شد، به خدا متوسّل شده است: «مَن اعتصم بکم فقد اعتصَم باللّه».

[۱]. کافى، ج‌۴، ص۲۲۸.

[۲]. غافر(۴۰)، ۶۰.

[۳]. حمد(۱)، ۶.

[۴]. نساء(۴)، ۶۹.

[۵]. تفسیر نورالثقلین، ج‌۱، ص۲۰.