به گزارش روابط عمومی بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)، حجت الاسلام والمسلمین محمد شهبازیان در گفت وگویی گفت: تاریخ یکصد ساله حوزه قم گواه این نکته است که حوزه علمیه قم از زمان تاسیس و احیا و با زعامت فقیهان بزرگی مانند آیت الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی و آیت الله سید حسین بروجردی و به تبع آن، انقلاب اسلامی ایران به زعامت امام خمینی؛ در گسترش فرهنگ مهدوی و زدودن انگاره ها از این آموزه اصیل نقشی اساسی داشته است. این تلاش در قالب مناظرات، سخنرانی، بیانیه ها، مکتوبات و نماهنگ ارائه شده است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: «قم» از جمله شهرهایی است که اسلام با فرهنگ علوی و شیعی وارد آن شد و از دوران ائمه اطهار(ع) سنگری برای شیعیان بوده است . بنابر برخی از گزارشها، وجه نامگذاری «قم»، قیام مردمانی از این منطقه برای یاریگری حضرت مهدی(ع) است.
وی یادآور شد: پیشینه اسلام در این شهر به خاندان اشعری میرسد. تاریخ قم نشان میدهد که این شهر از جنبه های مختلم در طول تاریخ دارای فراز و فرودهایی بوده است و علاوه بر تکوین و رونق افزایی مراکز مهم فرهنگی و دینی، بزرگانی از اصحاب اهل بیت مانند «احمد بن اسحاق قمی» و «احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی» در این شهر زیسته اند؛ اگرچه تدریس و تحدیث علوم دینی در قم دارای تطورهایی بوده است؛ همیشه چراغ آن روشن بوده و هیچگاه این چراغ به خاموشی ننشسته است و محدثانی بزرگ در شهر قم حضور داشته اند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: این جایگاه، به ویژه در قرن سوم و چهارم هجری به گونه ای بوده است که حسین بن روح نوبختی، نایب سوم امام مهدی(ع)، کتاب «التادیب» را برای ارزیابی به قم ارسال کرده است از طرف دیگر، محمدتقی مجلسی ادعا کرده است که در زمان شیخ صدوق، حدود دویست هزار فقیه و محدث در قم حضور داشته اند.
وی یادآورشد: البته در قرون پس از آن به ویژه در قرن ششم و هفتم و با توجه به حمله مغول ها به قم شاهد افول حوزه های علمی در قم هستیم که با روی کار آمدن دولت صفویه، رونق مجددی بر شهر و حوزه های علمی حاکم شد. در این دوره، مدارس قم یا تاسیس، یا تعمیر شدند که شاهد این مطلب تاسیس مدرسه «فیضیه» در قم در دوره قاجار، باوجود حضور عالمانی همچون میرزای قمی، فیض قمی و دیگران، حوزه علمیه قم از حضور فراوان طلاب بی بهره بوده است وعمدتا طلاب علوم دینی به حوزه علمیه نجم هجرت میکردند و بنا به تعبیر یکی از معاصران آن دوران، مدارس قم از ساکنان خالی شده بود و فیضیه و دارالشفاء مسکن درویشها و فقرا و بیچارگان گشته بود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهارکرد: حضور آیت الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی منجر به احیا و رونق مجدد حوزه علمیه قم گردید و جانی دوباره به مدارس قم به ویژه مدرسه فیضیه و دارالشفاء دمیده شد. به گونه ای که شاه ایران(احمدشاه) به دیدار آیت الله فقید رفته و علامه آقابزرگ طهرانی در عظمت مرحوم شیخ موسس زبان به مدح گشوده و از تدابیر ایشان و نظم در اداره حوزه علمیه سخن گفتهاست )آقا بزرگ طهرانی، :۱۴۳۰ ج۱۵، ص.(۱۱s۰ در ادامه این مسیر و در دوران زعامت آیت الله بروجردی رونقی بیشتر برای حوزه علمیه پدید آمد و تعداد طلاب حوزه علمیه از دوهزار نفر به بیش از شش هزار نفر رسید . این ایام را میتوان دوره ای دانست که حوزه علمیه قم در زمینه های مختلف رشد کمی و کیفی داشت به گونه ای که نه تنها آمار تعداد طلاب حوزه علمیه افزایش یافت، بلکه تبلیغات فرا مرزی نیز در دستور کار حوزه و زعامت آن قرار گرفت و لذا مبلّغان دینی به اقصا نقاط کشور فرستاده شدند؛ حتی برخی از کشورهای اروپایی از این نعمت بهرهمند گشته و تعدادی از استادان نمونه همچون «آیت الله شهید بهشتی»به کشور آلمان اعزام گشتند و این نکته گویای آن است که افق فکری زعامت حوزه فراتر از وضع موجود است.
وی گفت: از سوی دیگر بدیهی بود که رسالت حوزه را نمی توان تربیت و اعزام مبلغ در عرصه های داخلی و خارجی خلاصه کرد، بلکه تدوین آثار علمی نیز در قالب مقاله، کتاب و مجله می تواند به این مهم جامعه عمل بپوشاند بر همین مبناست که بنابر گزارشی تحقیقی از آن دوران، چنین ابراز گشته که ظرف شانزده سال مرجعیت این مرجع فقید، بیش از سیصد جلد کتاب در زمینه های مختلف علمی و پاسخگویی به سوالات عقیدتی مردم تدوین گشته و بدان باید نشریات دینی آن دوران یعنی «مکتب اسلام»، «مکتب تشیع و «معارف جعفری» را اضافه کرد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی عنوان کرد: پس از انقلاب اسلامی و با توجه به ماهیت این انقلاب که رویکردی اسلامی و بالتبع مهدوی داشت. مقوله مهدویت مورد توجه ویژه نهادهای دینی و فکری قرار گرفت و این مهم با توجه به زعامت امام خمینی، با تالیف آثار مهدویت تحقق یافت و لذا طی ده های اخیر گسترش مقابله جریان های انحرافی را شاهد هستیم. البته رسالت حوزه علمیه در طول تاریخ چند بعدی بوده؛ هرچند باید گفت در هر بره ه از تاریخ یک یا بیشتر از این ابعاد مورد توجه بوده است. تاریخ گویای آن است که گونه های مباحث علمی در حوزه حدیثی قم متنوع بوده و افزون بر موضوعات و مسائل فقهی، به مباحث کلامی و پاسخ به شبهات فرقه های انحرافی توجه ویژه شده است. نمونه اینکار تدوین کتابهایی است در رد «جبر و تفویض» است. این رویکرد در زمان دو عالم بزرگوار پیشگفته، احیا شد و قسمتی از ادبیات نوشتاری و نشریات آن دوران به رد شبهات کمونیستها، بهائیان، صوفیه و غیره اختصاص یافت.
فرقه های انحرافی در حوزه مهدویت
مدعیان دروغین
شهبازیان تصریح کرد: مهدویت و اعتقاد به آن یکی از مهمترین مصادیق اعتقادی مسلمانان به ویژه شیعیان می باشد به عبارتی دیگر همه مسلمانان معتقدند که بنا به فرموده رسول خدا(ص) فردی از این خاندان قیام خواهد کرد و جهان را پس از آن که از ظلم و ستم و جهل و نادانی پر شده باشد، از عدالت و معرفت آکنده خواهد کرد و این اعتقاد به صورت کلی در ادیان توحیدی و حتی مسلک های غیر توحیدی دیده می شود و بی ترید باور تشیع در این زمینه از چنان شفافیتی برخوردار است که هیچ راه شکی برای محققان و عموم مردم نخواهد داشت.
استاد حوزه بیان کرد: همین گستره باور به مهدویت باعث شده است تا آسیب های جدی در عرصه مهدویت، رخ بنماید که از این جمله می توان وجود متمهدیان و مهدیان دروغینی را عنوان کرد که در آموزه ها و مصداق امام حق تحریم ایجاد کرده اند. در این میان، عالمان دینی و استادان حوزه علمیه قم به این ادعاها واکنش نشان داده که برخی از مکتوبات به بررسی کلی این جریانها و گونه شناسی آن پرداخته اند؛ مانند «متمهدیان و مدعیان مهدویت»،«پیچک انحراف»،«اشباح انحراف»، «قبیله تزویر»،«مقایسه نقش موعودباوری در ایجاد فرقه های نو در اسلام و مسیحیت، در دو قرن اخیر»،«بررسی تأثیر شخصیت مدعیان در بروز ادعای مهدوی»،«گونه شناسی مدعیان دروغین مهدویت»، «شناخت، بررسی و نقد کلامی جریانهای انحرافی مهدویت»،«دکانهای کاغذی»، «سوء استفاده فرقه های غالی از احادیث نبوی در باب مهدویت»، در موارد دیگر، مکتوبات به جریانی خاص اختصاص داشته و با توجه به تاثیر گذاری آن جریان در زمانه نویسندگان، به تحلیل اعتقادات آنها پرداخته اند.
فرقه قادیانیه
شهبازیان اظهار کرد: یکی از فرقه هایی که در زمینه مهدویت اظهار نظر کرده و مولفه های گوناگون در مورد عرضه کرده است فرقه «قادیانیه» است. موسس این فرقه غلام احمد قادیانی در سال ۱۸۳۹ میلادی، در پنجاب در روستای قادیان متولد شد و در سال ۱۸۸۸ میلادی، مسلمانان را به بیعت با خود با عنوان «مجدد عصر» و «مامور از جانب خدا» دعوت کرد و در سال ۱۸۹۱میلادی، داعیه دار مرگ عیسی مسیح(ع) و ادعای عیسویت و مهدویت برای خود گردید. او معتقد بود که قبر حضرت عیسی(ع) در کشمیر قرار دارد و مهدی موعود همان عیسی بن مریم نه فردی از نسل حضرت فاطمه(س) و روایتهای مبتنی بر این را که مهدی موعود از نسل پیامبر خدا است، ضعیف می داند. پیرو این سخن، مدعی است که جهاد اسلامی لغو گردیده و مردم نباید از مهدی موعود انتظار جهاد و قتال با مشرکان را داشته باشند.
وی افزود: این آموزه را میتوان خدمتی به دولت انگلستان در برابر قیام مردم هند علیه ظلم بریتانیا دانست؛ به گونه ای که غلام احمد افتخار خود را لغو هر گونه جهاد در مقابل بیگانگان و استعمار، به ویژه دولت بریتانیا دانسته است. با تغییر ادعاهای وی در سال ۱۹۰۰ میلادی، خود را«نبی الاهی» و تجلی تمامی انبیای گذشته خواند .این جریان انحرافی هم دوره با ادعاهای بابیه و پس از آن بهائیت در شبه قاره شکل گرفته و مسلمانان آن مناطق را به خود مشغول کرده بود. در میان مکتوبات پیش از انقلاب اسلامی، متاسفانه منابع چندانی نمی توان یافت که در مورد این گروه و اعتقادات آن کندوکاو کرده باشد، تنها به یک مقاله برخورد کرده ایم که با عنوان «قادیانیگری و استعمار»، علی اکبر حسنی، در سال ۱۳۵۴ شمسی تالیف شده است. اما پس از انقلاب اسلامی مقالاتی دراین زمینه به نگارش در آمده اند که نمونه آن عبارتند از: «رویکرد قادیانیه در مسئلۀ رجوع حضرت عیسی(ع)»، «نقد و بررسی ادله نقلی قادیانه در موعود انگاری غلام احمد قادیانی»، «نقش استعمار در پیدایش و گسترش فرقه قادیانی.
شیخیه
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: از دیگر فرقه هایی که در زمینه مهدویت مطالبی عنوان کرده است، گروه «شیخیه» نام دارد، این نام معروف برای گروهی از طرفداران شیخ احمد احسایی ۱۲۴۱-۱۱(هجری) است که با عناوینی مانند «کشفیه»، «پایینسری»، «تامیه»، «اقلیت» و «رکنیه» نیز از آنها نام برده اند. شیخ احمد تا بیست سالگی در احساء بوده است و پس از دیدن رویایی، به دست کشیدن از دنیا و علوم ظاهری ترغیب میشود. این رؤیا سرآغاز الهاماتی شد که تحولات به ظاهر معنوی، بعدی را در وی پدید آورد. در گذر زمان، شیخ احمد مدعی گردید در خواب بعضی از ائمه اطهار(ع) را دیده و به او اذکاری را تعلیم داده اند که با تعمق در آنها، راه ارتباط با معصومان(ع) برای وی گشوده شد و ابهامات خود را در خواب از ائمه(ع) مطرح می کند و مبانی و آرای خود را به دست می آورد. احسایی در سیر ادعاهای خود چنین عباراتی به کار میگرفت: «سمعت الخطاب من الجمادات؛ بیان مطالبی را از اشیاء میشنیدم»؛ «فلا تمر بمسأله فی الیقظه الا و رأیت بیاناِ فی المنام؛ مسئله ای در بیداری به ذهن من نمی آمد، جز اینکه جواب و تحلیلش را در خواب میدیدم» ).
وی تصریح کرد: رهبران شیخیه، با استناد به سخنان شیخ احمد احسایی، به ادعاهای عجیبت تری در مورد خواب های رخداده پرداخته و معتقدند که وی به صورت ارادی هر امامی را که میخواسته ملاقات میکرده است و تمامی سخنان وی مستقیما برگرفته از کلمات معصومان(ع) است. به همین دلیل، هیچ اشتباهی در تبیین وی وجود نداشته و هیچ مشکلی برای وی مطرح نبوده است.شایان ذکر است که روند رو به رشد انحراف در شاکله این گروه ها امری مبرهن می نماید؛ به طوری که ادعای سردمداران این گروه ها نشان میدهد که آنان چگونه به اعای خود دامن زدند طبل عصمت خود را به صدا درآوردند. در چنین اوضاعی حوزه علمیه قم با توجه به اشرافی که بر اعتقادات و باورهای این فرقه ها داشت و با عنایت به رسالتی که در تبیین برخی از انحرافات این جریان داشته، در قالب کتاب و مقالاتی بدان پرداخته است؛ مکتوباتی مانند: «شیخیه بستر پیدایش بابیت و بهائیت»، «دیدگاه های غالیانه شیخیه در خصوص مقامات ائمه اطهار با محوریت اندیشه های شیخ احمد احسائی و سید کاظم رشتی»، «بررسی و نقد دلایل سیدکاظم رشتی و محمدکریم خان کرمانی در علت فاعلی دانستن ائمه»،«درسنامه فرقه های انحرافی شیخیه، بابیه و بهائیت»، «درسنامه فرقه های انحرافی معاصر (شیخیه بابیه و بهائیه، قادیانیه»)
احمد اسماعیل بصری
این پژوهشگر حوزوی بیان کرد: از جمله جریان هایی که طی چند سال اخیر رخ نموده و در مجامع مختلف طرفدارانی برای خود رقم زده است جریان «احمد بن اسماعیل» یا بنا بر خوانش مریدانش همان «احمدالحسن» می باشد. در سال ۱۳۴۷ شمسی در عشیره هنبوش و شهر بصره در خاندانی غیر سادات متولد شد و تحصیلاتش را تا لیسانس و اخذ مدرک مهندسی معماری ادامه داد. وی بدون ارائه دلیلی متقن مدعی است که با چهار واسطه فرزند حضرت مهدی(عج) است و نیز مدعی است که وی، همان یمانی زمینه ساز ظهور، مهدی اول و زمینه ساز ظهور مهدی موعود، امام سیزدهم از میان بیست و چهار وصی پیامبر خدا، دارای نبوت ظلی، نایب خاص و غیره است. همچنین مدعی است که سخنان و استدلال هایی دارد که جز معصوم نمی تواند چنین سخنان و استدلال هایی ارائه کند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهار کرد: نقد این جریان در کتابهایی مانند موارد ذیل ارائه شده است: «نقد و بررسی ایده تعدد قائمیت از دیدگاه فرقه انحرافی یمانی»،«بررسی و تحلیل نیابت خاص و توقیفی بودن آن با تأ کید بر شبه فرقه انحرافی یمانی»، «از تبار دجال»،«راه و بیراهه»، «ناقوس گمراهی، «درسنامه نقد و بررسی جریان انحرافی احمد الحسن»، «لوح و قلم»، «پژوهشی درباره دوازده مهدی»،«توهم ارشاد»، «ره افسانه»، «خواب پریشان»، «رهنمای کور»، «تحلیل مسأله ازدواج امام مهدی(عج)»، «نقد و بررسی جریان انحرافی احمد اسماعیل»، «بررسی و نقد مستندات قرآنی جریان انحرافی احمد اسماعیل»، «نقد و بررسی جریان انحرافی احمد اسماعیل»، «بررسی و رد ادعاهای احمد اسماعیل»، و «دوازده خورشید».
وی با اشاره به مقالاتی نیز در این زمینه نگاشته شده است گفت: از جمله تالیفاتی که در قالب مقاله در حوزه علمیه قم منتشر شده است می توان به مقالاتی چون «بررسی و نقد گمانه های مشعشعیان و مدعی یمانی معاصر، در پیدایی قائم و مهدی اول قبل از ظهور»،«بررسی جریان جدید مدّعی یمانی احمدالحسن»،«ذریه امام مهدی(عج) و نقش آنان در دولت بزرگ اسلامی»، «بررسی و نقد شگردهای حدیثی احمد الحسن بصری»، «بررسی و نقد استنادی ایده تعدد قائم در جریان مدعی یمانی احمدبن اسماعیل بصری»،«بررسی و نقد مستندات قرآنی احمد اسماعیل بصری در موضوع مهدیون»، «نقد و بررسی بهرهگیری از استخاره، معجزه و خواب در ادله مدعی یمانی بصری»، «نقد و بررسی دیدگاه احمد اسماعیل بصری دربارۀ متشابه بودنِ کلّ قرآن، بررسی اصاله العداله در راویان حدیث وصیت»، «نقد و بررسی آرای مدعیان مهدویت با تکیه بر آرای احمد الحسن»،«بررسی برخی ادله روایی احمد بصری، یمانی دروغین»، «بررسی و نقد ایده تعدد قائم در جریان احمد اسماعیل بصری با تا کید بر روایات عصر ظهور»،«ادعاهای قرآنی برخی مدعیان دروغین در بهره گیری از رویا برای تشخیص حجت الاهی»، «بررسی استنادات قرآنی دلایل وصیت، معجزه، رؤیا و استخاره در ادعای امامت احمدالحسن»،«نقد و بررسی دیدگاه احمد حسن درباره رجعت»، «نقد و بررسی انگاره عدم انحصار شمار ائمه در عدد دوازده»،«تحلیل چهرهشناسی حضرت مهدی(عج) و نقد دیدگاه تعدد قائم»، «حذف عالمان دین راهبرد مشترک فرق انحرافی و مدعیان دروغین مهدویت»، «بررسی و تحلیل استنادات روایی جریانات انحرافی بر مذمت فقها»، اشاره کرد.نکته قابل ذکر این است که میزان تالیفات مربوط به بررسی و نقد جریان احمدالحسن در کررت آثاری که در این زمینه به چشم میخورد، گویای تاثیر گذاری جریان مذکور در ده ه های اخیر می باشد و این نکته وظایف نهادهای دینی به ویژه حوزه علمیه قم و سایر مرا کز علمی و فرهنگی را در مقابله با جریانهای انحرافی دو چندان میکند.
قرآن بسندگان
نویسنده و پژوهشگر حوزه مهدویت بیان کرد: «قرآن بسندگی» یا «قرآنیون»، جریانی است که خاستگاه آن، شعار خلیفه دوم (حسبنا کتاب الله) و ترویج آن توسط برخی از مبلّغان و نویسندگان اهل سنت همچون سراحمدخان هندی، محمود شلتوت، طه حسین، احمد امین، نصر حامد ابوزید، احمد صبحی منصور است. این نگرش در میان برخی افراد، مانند سنگلجی، علی اکبر حکمی زاده، سید ابوالفضل برقعی، حیدر علی قلمداران، فرید تنکبانی، مصطفی طباطبایی، مورد پذیرش قرار گرفت که آنان با شاخصه نگرش نقادانه به حدیث، بی نیازی از سنت را شعار اصلی خود قرار داده اند. این گروه قرآن را تنها عامل شناخت مفاهیم دینی و آموزه های اسلامی دانسته و با این تفکر، وجهی کارآمد برای روایات قائل نیستند. این جریان فکری با داشتن مبنای کفایت قرآن، همه فهمی قرآن و بهره گیری افراطی از عقل مهمترین گزاره های اعتقادی امامیه، از جمله مهدویت را نشانه رفته است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: از جمله کتاب های اختصاصی این جریان در حوزه مهدویت می توان به کتاب سیّد ابوالفضل برقعی با عنوان «بررسی علمی در أحادیث مهدوی» و کتاب «رجعت»، اثر فرید تنکابنی اشاره کرد.
شبهه طول عمر امام مهدی(ع)
وی تصریح کرد: این شبهه را می توان از قدیمی ترین شبهات مخالفان مهدویت و به ویژه جریان هایی مانند قرآن بسندگان دانست. مقالات و کتابهای ذیل هم به این موضوع پرداخته اند شامل «دنیای سرگردان به کجا میرود؟»،«بالاخره صحنه زمین به دست مردم صالح میافتد»، نشریه مکتب اسلام و کتابهای «طول عمر حضرت ولی عصر ارواحنا فداه»، اثر آیت الله صافی گلپایگانی؛«دادگستر جهان» و کتاب «بحثی پیرامون طول عمر امام غائب» هستند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: پس از انقلاب اسلامی ایران نیز این سوال مورد تحلیل قرار گرفته و مکتوباتی چون موارد ذیل به این مهم پرداخته اند، شامل «امام مهدی(ع) و طول عمر («پیشینه و دلائل »)، «طول عمر امام مهدی(ع) از منظر قرآن، روایات، تاریخ و علوم تجربی»، «مهدی، حقیقتی انکار ناپذیر» هستند.
شبهه عدم ولایت امام زمان(عج)
وی تصریح کرد: در خصوص ولادت حضرت مهدی(ع) در میان دو مذهب تشیع و تسنن اختلاف دیدگاه وجود دارد که این اختلاف نظر در آثار مربوط به تفصیل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. بزرگان شیعه تردیدی وجود ندارد که امام حسن عسکری(ع) دارای فرزندی بوده و این فرزند همان مهدی موعود می باشد؛ اما اوضاع سخت دوران حاکمیت بنی العباس و تلاش آنان برای از بین بردن فرزند امام حسن عسکری(ع)، باعث گردید تا امام یازدهم(ع) ولادت فرزند خویش را مخفی نگه دارد و تنها خواصی از شیعیان را به این امر آگاه کند. از این رو، بدخواهان تشیع دوازده امامی در آن دوران و قرآن بسندگان در دوران معاصر، گروهی از مدعیان دروغین مانند جعفر کذاب، در نفی تولد فرزندی در خانه امام حسن عسکری(ع) تلاش داشته و از مخفی بودن ولادت، انکار آن را نتیجه گرفتند. می توان به اختصار چنین ادعا کرد که روایتهای ذکر شده در مورد ولادت ایشان نه تنها از حد استفاضه گذشته است، بلکه تواتر آن قابل اثبات می باشد و اینها روایت هایی هستند که از راویان مختلف و غیر از حضرت حکیمه ذکر شده اند. از این رو، باید توجه کرد که این دسته روایات به بررسی سندی در اثبات ولادت نیاز ندارند و برای شیعه یقین آور هستند.
شهبازیان گفت: تحلیل این مسئله در مکتوباتی مانند «بشارتهای قرآن و احادیث به ظهور حضرت صاحب الزمان»، اثر آیت الله صافی گلپایگانی، «تولد حضرت ولی عصر(عج)»، «دادگستر جهان»، و«مستندات تاریخی ولادت امام زمان(ع)»، ذکر شده است.
جریانهای انحرافی
گروه های قائل به انتظار ایستا
تاریخ نشان داده است که عالمان دینی و مراجع تقلید، هیچ گاه از دخالت در مسائل اجتماعی و سیاسی شانه خالی نکرده و در عرصه های مبارزه با استعمار انگلیس و سلطه گیری آنان ورود داشته و در مواردی فتوای جهاد داده اند. این عملکرد سیاسی را دنبال کرد و به اقتضای روزگار عکس العمل نشان داد که نمونه آن توجه به مسئله اشغال فلسطین و ارسال نامه به محمد رضا شاه پهلوی است. آیت الله بروجردی نیز با عمق نگرش سیاسی خود، مباحث ولایت فقیه را مطرح کرد و شان ویژه ای برای فقیه در امور اجتماعی و سیاسی قائل بود.در این میان گروه هایی مانند شیخی و صوفیه گنابادیه و انجمن حجیته که نگرشی تکامل یافته از انباشته های آرای دیگر بوده و جهاد در دوران غیبت را به جهاد علمی تفسیر کرده اند هر گونه قیام در دوران غیبت را باطل شمرده و به صراحت قیام های قبل از ظهور را خودکشی و خارج شدن از دین و محبوبیت عمومی بر می شمردند.
استاد حوزه بیان کرد: طاغوت و مخالف با شکل گیری ظهور امام مهدی(ع) میدانند از این رهگذر، یکی دیگر از تحریم های مرتبط با دوران غیبت حضرت مهدی(ع) سخن راندن از لزوم تبعیت از شاه ایران و عدم دخالت در عرصه سیاست و رخدادهای اجتماعی است. بنابر گزارش آیت الله هاشمی رفسنجانی از آن دوران، برخی از اهل علم و متدینان، استدلال خود را مبنی بر لزوم سکوت همسان با رفتار ائمه اطهار(ع) در دوران امامتشان قرار داده بودند. از این رو، انقلابیان در آن زمان تلاش کردند با مروری دوباره بر زندگانی سیاسی ائمه(ع)و طرح و گسترش نظریه ولایت فقیه و جواز و بلکه لزوم استقرار حکومت دینی و حاکمیت فقیه در دوران غیبت به این نگرش تخدیری پاسخ مناسب دهند. نمونه ای از این اقدام در کتاب «دادگستر جهان»، اثر آیت الله ابراهیم امینی و «انتظار پویا» اثر آیت الله محمد مهدی آصفی قابل ملاحظه است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: پس از انقلاب اسلامی ایران، آقای عماد الدین باقی مجموعه نوشتارهای خود در روزنامه اطلاعات را تکمیل کرد و با عنوان «در شناخت حزب قاعدین» به چاپ رساند. وی در این کتاب به مبانی فکری و آرای انجمن حجتیه پرداخت و مخالفت آنان را با انقلاب اسلامی ایران متذکر شد. همچنین، مقاله ای با عنوان «نهی از قیام در بوته نقد وتحلیل روایی»، از آیت الله نجم الدین طبسی،«نقد و بررسی روایات نافی حکومت و قیام در عصر غیبت»، «نقد و بررسی روایات نهی از قیام و رابطه آن با نیروسازی»، «قیام قبل از ظهور»، از جمله مکتوبات حوزه علمیه قم است.
گونه شناسی انحرافات و پاسخ به شبهات
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: برخی از کتابها، رسالت خود را پاسخ به شبهات در قالب یک مجموعه می دانند و از این طریق تلاش دارند که مطالبی جامع و سهل الوصول به مخاطب خود ارائه کنند.
وی گفت: چکیده آفرینش؛ پرسش و پاسخ پیرامون مهدویت و موعود جهانی»، پرسشهایی در مورد انتظار، عدل جهانی، انقلاب جهانی حضرت، معنای ظهور دین جدید، نقش زنان در انقلاب موعود و لزوم تاسیس حکومت اسلامی قبل از ظهور، از مهمترین موضوعاتی است که مطرح و پاسخ داده شده است، «موعودشناسی و پاسخ به شبهات»، «موعود ادیان، پاسخ به شبهاتی پیرامون امام زمان»، «خاتم الأوصیاء»، «اندیشه مهدویت و آسیبها» از جمله این کتبی است که در این زمینه نوشته شده است. به شمار می روند.
روش شناسی ترفندها و معیار شناخت
وی گفت: در مباحث مرتبط با شبهات و جریانهای انحرافی، تحلیل چرایی گرایش، بررسی ترفندها و چگونگی تمیز میان مدعیان دروغین و امام حق؛ از مهمترین و کابردی ترین مباحث است. در این زمینه نوشته هایی مانند موارد ذیل به رشته تحریر درآمده اند: «معیارهای شناسایی مهدی موعود و تمایز آن از مدعیان دروغین»، «بررسی معیار تشخیص امام مهدی(ع) از مدّعیان مهدویت، هنگام ظهور»، «درآمدی بر معیارهای شناخت امام»، «تأویل گرایی در انحرافات مهدویت»، «روش مواجه ه اهل بیتبا مدعیان دروغین»، «بررسی و نقد شاخصه های تأویلگرایی در جریانهای انحرافی مهدویت»، «بازشناسی تطبیقی تأویلات فرقه های انحرافی در علائم و شرایط ظهور»، «بازنمایی ترفندهای عالم گریزی از سوی مدعیان مهدویت در ایران معاصر»، «کاوشی در مقوله تحریم، بسترها و شیوه های ایجاد در جریانهای انحرافی مهدویت»، «ترفندشناسی جریان های انحرافی در مقابله با فرهنگ مهدوی»،«روش شناسی القای شبهه توسط مخالفان و مدّعیان دروغین مهدویت»، «بررسی زمینه روانشناسی موثر بر پذیرش ادعای مدعیان دروغین مهدویت در ایران معاصر»، «تبیین و نقد ترفندهای عوام فریبی جریانهای انحرافی مهدوی در تاریخ معاصر»، «ترفندهای روان شناختی مدعیان دروغین مهدویت، در ایران معاصر».
تخدیری بودن انتظار
شهبازیان بیان کرد: یکی از اشکالاتی که روشنفکران غربزده و گروهی از نویسندگان اهل سنت مطرح کرده اند، این است که، انتظار حضرت مهدی (عج)عامل تخدیر اجتماع است و مردم با منتظر بودن، در اصلاح امور فعلی خود تلاش نخواهند کرد. این باور در میان فقیهان و نویسندگان حوزه علمیه مورد توجه قرار گرفت و در پاسخ به آن، مقالاتی ساماندهی شد؛ از جمله «بالاخره صفحه زمین به دست مردم صالح می افتد»، «آفتاب حق همیشه میدرخشد» «انتظار عامل مقاومت»، آیت الله صافی گلپایگانی و «دادگستر جهان»، آیت الله ابراهیم امینی.
تحلیل و بررسی نهایی
وی گفت: همانگونه که در دسته بندی بیان شده مشهود است و از مطالعه منابعی که مکتوبات آن دوره را ذکر کرده اند به دست می آید، دقت در نکاتی از دوران تاسیس تا سال ۱۴۰۰ شمسی ضروری است؛ مطلب اول آنکه عمده شبهات از طریق قرآن بسندگان، مدعیان دروغین مهدویت و ساکتین، مانند انجمن حجتیه بوده است. با این توصیم، عالمان دینی افزون بر گفت و گوها و منابر، مکتوباتی در نقد این جریانها داشتهاند که نشان از اهتمام آنان در محافظت از کیان دین دارد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و معارف اسلامی بیان کرد: مکتوبات مهدوی در مکتب سامراء توسط شاگردان میرزای شیرازی، به ویژه مرحوم محدث نوری نگاشته شده است. اما در دوره آغاز به کار حوزه علمیه قم و تاسیس مجدد آن، حجم اندکی از کتابهای تالیف شده را درباره مهدویت مشاهده میکنیم که چه بسا این ضعف، به علت توجه فقهای آن زمان به شکل دادن چارچوب ها و تشکیلات فقهی و اصولی در حوزه علمیه قم و همچنین بسندگی به کتابهای نگارش یافته از جانب مکتب سامراء بوده باشد؛ اما پس از انقلاب اسلامی ایران و به ویژه در دو دهه اخیر و با توجه به تاسیس مراکز تخصصی حوزوی در زمینه مهدویت و پژوهشکده های تحقیقاتی درباره آموزه های مهدوی، رشد فزایندهای در نشر مکتوبات حوزه علمیه قم را شاهدیم که تاثیر آن نه تنها بر کمیت بلکه بر کیفیت و ساختار بندی مقالات نیز مشهود است.
وی گفت: کتاب هایی که پیش از انقلاب اسلامی درباره مهدویت نگاشته شدهاند، رویکردی اثباتی و موسوعه نگاری نداشته اند، بلکه انگیزه این مکتوبات، پاسخ به شبهات و تحلیل آسیبهای پیش آمده بوده است. به عنوان نمونه حتی کتابی مانند «منتخب الاثر»، در رد مدعیان دروغین، به ویژه بهائیت و منکران مهدویت نگاشته شده است.
این پژوهشگر برجسته مهدویت حوزه بیان کرد: در آثار پیش از انقلاب اسلامی ایران، تالیفی در نقد «شیخیه» و دیدگاه آنان درباره مهدویت ملاحظه نمی شود. در دو دهه اخیر، محققان به ریشه یابی وتاثیر شیخیه بر شکل گیری بابیت و بهائیت اشاره کرده اند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: در مکتوبات پیش از انقلاب اسلامی، به بررسی و تحلیل شبهات پرداخته شده و از بررسی علل و عوامل گرایش یا ایجاد سخنی گفته نشده است؛ اما در منشورات پس از انقلاب اسلامی و به ویژه دودهه گذشته، رویکرد جریان شناسانه به مطالعات فرقهای اضافه گردیده و تحلیل چرایی گرایش و بسترهای زمینه ساز گرایش به مدعیان تحلیل شده است.
وی اظهار کرد: گمان میرود که پر رنگ بودن فتنه بهائیت به ویژه حمایتهای ویژه از آنان در دوران پهلوی اول و دوم و تجدد خواهان قرآن بسنده، به تلاشها در پاسخ گویی به این فرقه متمرکز شد و لذا دیگر فرقه ها و جریانهای انحرافی کمتر دیده شده اند.
پژوهشگر مهدویت یادآور شد: مهمترین نشریه ای که به تحلیل روایات مهدوی و پاسخ به شبهات پرداخته «مکتب اسلام» بوده است. در دو دهه گذشته، بیشترین حجم تحلیل مدعیان دروغین مهدویت و متمهدیان، به جریان مدعی یمانی معاصر عراق )احمد اسماعیل بصری( اختصاص یافته است.
وی افزود: از مسائل مهم در تحلیل جریانهای انحرافی و مدعیان دروغین مهدویت،گفت و گو از شبهات درباره فقاهت و فقیهان امامیه است که در برخی از مقالات دوران پس از انقلاب اسلامی بدان پرداخته شده است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: یکی از نیازهای جامعه دیندار، بررسی راه های شناخت موعود حقیقی از مدعیان دروغین بوده است که در مکتوبات پیش از انقلاب بدان توجه نشده و در ده ه اخیر، توسط پژوهشگران حوزوی بدان اعتنا شده است. در تمامی زمانها، مسئله طول عمر امام از سوالات مشترک میان جریانها بوده است که عالمان دینی بدان پرداخته اند.در بحث گستراندن گناه در دوران غیبت، جریانی آشکار دیده نمیشود و جریان یا افرادی خاص بدین نکته نپرداختهاند و بحثها به سخنانی قبل از انقلاب ناظر است.
وی گفت: زمانی که حوزه علمیه قم توسط آیت الله حائری یزدی احیا گردید، به گونه ای که تأسیسی جدید از آن به مشام می رسید؛ توجه به ایجاد انسجام و قدرت حوزه علمیه قم از منظر فقهی و اصولی مانعی برای توجه گسترده به علوم دیگر در حوزه علمیه شده است. از این رو، در این دوره بیشترین حجم نگاشته ها در قالب پاسخ به شبهات بوده و در تدوین کتاب مهدوی نوآوری وجود ندارد. در مقابل، پس از انقلاب اسلامی حجم مطالعات به دلیل گستردگی مباحث مهدویت و فراگیر شدن شبهات در فضای مجازی و افزایش مطالبات جامعه دین دار، بیش از گذشته شده و مراکز تخصصی شکل گرفته در زمینه مهدویت نقش به سزایی در حل مسائل و افزایش مکتوبات حوزه علمیه قم داشته اند.
این کارشناس مهدویت بیان کرد: چنانچه بتوان به آثار چاپ شده حوزه علمیه خواهران، جامعهالزهرا و مکتوبات استادان و طلاب حوزه علمیه قم که به صورت شخصی چاپ شده اند، دسترسی یافت و همچنین از منشورات دارای مجوز اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی قم استفاده کرد، بر غنای محتوای این مقاله افزوده خواهد شد. پیشنهاد مشخص آن است که در این زمینه، محققان بذل همت کنند.
منبع: خبرگزاری حوزه