نحوه خواندن نماز جعفر طیار
شاید شما هم تاکنون نام نماز جعقر طیار را شنیده باشید. در دین مبین اسلام، نمازهای مستحبی متعددی توصیه شده است که از آنها به نوافل [۱] تعبیر می‌شود، یکی از این نمازهای مستحب، که فضیلت بسیاری برای آن ذکر شده، نماز جعفر طیار است. این نمازِ معروف، هدیه‌ای از جانب رسول الله به جعفر بن ابی‌طالب است. اما، دلیل معروف شدن این نماز، طولانی بودن آن است و هرگاه، کسی کاری را خیلی طولانی و باحوصله انجام بدهد، می گویند: مگر نماز جعفر طیار می خواندی؟ حال ببینیم آیا واقعاً اینگونه است؟ در این مجال بنا داریم تا با نحوه خواندن نماز جعفر طیار آشنا شویم. همراهی شما، مایه افتخار ماست.
تاریخچه این نماز
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، هنگام بازگشتِ جعفر بن ابی‌طالب از حبشه، به منظور قدردانی از زحمات و رشادت های او، این نماز را به عنوان هدیه ای ارزشمند به وی، تعلیم فرمود؛ دلیل شهرت این نماز به نماز جعفر طیار، به همین علت بوده است.[۲] جعفر طیار، پسر عموی رسول الله، برادر امیر المؤمنین[۳] و از نخستین افرادی بود که به نبوت حضرت محمد صلوات الله علیه، ایمان آورده بود.[۴]
روزی که جناب جعفر در روز فتح خیبر، از حبشه به مدینه بازگشت، رسول خدا، شخصاً به استقبال وی رفت و پیشانی او را بوسید، سپس رو به حاضرین کرد و فرمود: نمی‌دانم برای کدام یک از این دو اتفاق، شادمان باشم، برای فتح خیبر یا برای بازگشت پسر عمویم جعفر؟ سپس، پیامبر، این نماز را به ایشان نعلیم داده و فرمودند: «چنانچه توانستی این نماز را هر روز بخوان، و اگر برایت مقدور نبود هر هفته، و اگر نتوانستی هر ماه، و اگر نتوانستی هر سال، و اگر باز هم نتوانستی ، حداقل یک بار در عمر خود این نماز را بخوان. اگر چنین کردی و این نماز را خواندی، خدای تعالی، گناهان بزرگ و کوچک، قدیم و جدید و گناه عمدی و سهوی تو را می‌بخشد». [۵]
نحوه خواندن نماز جعفر طیار
این نماز، چهار رکعت است که به صورتِ دو نماز دو رکعتی با دو سلام خوانده می‌شود، به این صورت که:
- به نیت نماز جعفر طیار، نماز را شروع کرده و در رکعت اول بعد از خواندن سوره حمد،سوره زلزال، در رکعت دوم پس از قرائت حمد سوره عادیات، در رکعت سوم پس از حمد سوره نصر و در رکعت چهارم پس از خواندن سوره حمد، سوره توحید خوانده می‌شود.
توجه: می توان در هر چهار رکعتِ نماز جعفر طیار، بعد از خواندن سوره حمد، سوره توحید را قرائت کرد.[۶]
- بعد از خواندن حمد و سوره (در هر رکعت)، ۱۵ مرتبه ذکر تسبیحات اربعه: «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکبَرُ»، در رکوع همه رکعت ها (پس از ذکر رکوع) ده مرتبه، پس از سر برداشتن از رکوع ده مرتبه، در سجده همه رکعت ها (پس از ذکر سجده) ده مرتبه و هنگام سربرداشتن از سجده (میان دو سجده) ده مرتبه، در سجده دوم ده مرتبه و پس از سر برداشتن از سجده دوم نیز ده مرتبه ذکر تسبیحات اربعه گفته می‌شود که در هر رکعت ۷۵مرتبه و در مجموعِ چهار رکعت، ۳۰۰ مرتبه تکرار می‌شود.[۷]
- در روایتی از امام صادق علیه السلام چنین آمده که؛ مستحب است در سجده دوم رکعت دوم، پس از ذکر تسبیحات اربعه این دعا را بخواند:
«سُبْحانَ مَنْ لَبِسَ الْعِزَّ وَالْوَقارَ، سُبْحانَ مَنْ تَعَطَّفَ بِالْمَجْدِ وَتَکَرَّمَ بِهِ، سُبْحانَ مَنْ لَایَنْبَغِى التَّسْبِیحُ إِلّا لَهُ، سُبْحانَ مَنْ أَحْصىٰ کُلَّ شَىْءٍ عِلْمُهُ، سُبْحانَ ذِى الْمَنِّ وَالنِّعَمِ ، سُبْحانَ ذِى الْقُدْرَهِ وَالْکَرَمِ، اللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُکَ بِمَعاقِدِ الْعِزِّ مِنْ عَرْشِکَ، وَمُنْتَهَى الرَّحْمَهِ مِنْ کِتابِکَ، وَاسْمِکَ الْأَعْظَمِ وَکَلِماتِکَ التَّامَّهِ الَّتِى تَمَّتْ صِدْقاً وَعَدْلاً، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَأَهْلِ بَیْتِهِ، وَافْعَلْ بِى کَذا وَکَذا.»؛ پاک و منزه است آن کسی که لباس عزت و وقار به بر دارد، پاک و منزه است آن کسی که به بزرگی مهر می ورزد و به آن گرامی است، پاک و منزه است آن کسی که پاکی و تنزه جز برای ذات او سزاوار نیست. پاک و منزه است آن کسی که آگاهی و دانشش هر چیز را در بر می گیرد، پاک و منزه است آن کسی که سرچشمه فضل و بخشش است، پاک و منزه است آن که دارای قدرت و کرم است. خدایا از تو می خواهم به حق بند‌ها و جایگاه‌های عزتِ عرشت، و به حق نهایت مهربانی ات که در کتابت جای داده ای، و به حق اسم اعظمت و کلمات بی‌عیب و نقصت که در صداقت و عدالت بسی کمال یافته‌اند، بر محمد و خاندانش درود فرست»
و به جای عبارت (وَافْعَلْ بِى کَذا وَکَذا.) حاجات خود را بگوید.[۸]
- علامه مجلسی علیه الرحمهدر کتاب زاد المَعاد از قول مفضل بن عمر از امام جعفر صادق علیه السلام،روایت کرده است که آن حضرت فرمودند: «ای مفضل! هرگاه تو را حاجتی ضروری بوده باشد، نماز جعفر طیار را بجای آور، سپس این دعا را بخوان و حاجت های خود را از خداوند متعال طلب کن، زیرا که برآورده می‌شود ان‌شاء الله تعالی.» و این دعا چنین است:
پس از نماز دست‌ها را بلند کرده و خداوند را اینگونه بخواند: «یا رَبِّ یا رَبِّ یا رَبِّ…» تا هنگامی که نفس قطع شود، سپس «یا رَبّاهُ یا رَبّاهُ یا رَبّاهُ…» تا زمانی که نفس قطع شود، سپس «رَبِّ رَبِّ رَبِّ…» تا نفس قطع شود، سپس «یا اَللّهُ یا اَللّهُ یا اَللّهُ…» تا نفس قطع شود، سپس «یا حَیُّ یا حَیُّ یا حَیُّ…» تا نفس قطع شود، سپس «یا رَحیمُ یا رَحیمُ یا رَحیمُ…» تا نفس قطع شود، سپس «یا رَحمانُ یا رَحمانُ یا رَحمانُ…» هفت مرتبه، «یا اَرحَمَ الرّاحِمینَ» هفت مرتبه.
سپس بگوید:« اَللَّهُمَّ إِنِّی أَفْتَتِحُ الْقَوْلَ بِحَمْدِک، وَ أَنْطِقُ بِالثَّنَاءِ عَلَیک، وَ أُمَجِّدُک وَ لَا غَایهَ لِمَدْحِک، وَ أُثْنِی عَلَیک وَ مَنْ یبْلُغُ غَایهَ ثَنَائِک وَ أَمَدَ مَجْدِک، وَ أَنَّی لِخَلِیقَتِک کنْهُ مَعْرِفَهِ مَجْدِک، وَ‌ای زَمَنٍ لَمْ تَکنْ مَمْدُوحاً بِفَضْلِک، مَوْصُوفاً بِمَجْدِک عَوَّاداً عَلَی الْمُذْنِبِینَ بِحِلْمِک، تَخَلَّفَ سُکانُ أَرْضِک عَنْ طَاعَتِک فَکنْتَ عَلَیهِمْ عَطُوفاً بِجُودِک، جَوَاداً بِفَضْلِک عَوَّاداً بِکرَمِک، یا لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْمَنَّانُ ذُو الْجَلَالِ وَ الْإِکرَامِ.»[۹]
نماز جعفر طیار به طور خلاصه
در صورتی که عجله داشته باشید، می توانید خواندن تسبیحات را به بعد از نماز، موکول نمایید، مثلاً می توانید هنگام اشتغال به کار و یا حتی موقع راه رفتن ۳۰۰ مرتبه ذکر تسبیحات اربعه ی نماز جعفر طیار را بخوانبد.
امام صادق علیه السلام در این باره می‌فرماید: «هر کس که تعجیل دارد، می‌تواند نمازِ جعفر را بدون تسبیحات اربعه بخواند، و پس از پایان نماز، تسبیحات اربعه را در همان حال که به دنبال کارهای خود می‌رود بگوید.[۱۰]
همینطور، در صورتی که کار ضروری داشته باشید، میتوانید در اصل نماز جدایی بیندازید؛ به این صورت که دو رکعت نخست را بخوانید و پس از انجام آن کار ضروری، دو رکعت بعدی را به جای آورید.[۱۱]
وجه تسمبه این نماز
این نماز به این دلیل که هدیه‌ای از جانب رسول خدا، به جناب جعفر بود، نماز حَبوَه و نماز جعفر طیار نامیده شده است. همینطور، چون در تمام ارکان آن ذکر تسبیح گفته می شود، به نماز تسبیح معروف شده است.
زمان خواندن نماز جناب جعفر
طبق روایتی از امام رضا علیه السلام، خواندن نماز جعفر طیار، در شب نیمه شعبان توصیه شده است؛ حسن بن فضّال چنین نقل کرده که: «از علی بن موسی الرضا علیه السّلام درباره ی شب نیمه ی شعبان سؤال کردم و عرض کردم: آیا برای این شبِ، نمازی به غیر از نمازِ سایر شبها وجود دارد؟ امام فرمودند: نماز واجبی جزء اعمالِ این شب نیست، اما اگر می خواهی که در این شب، عمل مستحبّی انجام دهی، تو را به خواندن نمازِ تسبیح جناب جعفر سفارش می کنم.[۱۲]
همچنین امام رضا، ضمن اینکه خواندنِ نماز جعفر طیار را در روز دحو الأرض [۱۳] نیز سفارش نموده، خود، همواره این نماز زا می خواندند: «احمد بن على انصارى از رجاء بن ابى ضحّاک نقل کرده است که علی بن موسی الرضا در سفر به خراسان، هر شب بعد از نماز واجب، چهار رکعت نمازِ جعفر طیار مى خواندند….»[۱۴]
یکی دیگر از ایامی که خواندن نماز جعفر طیار، سفارش شده، روز جمعه است. گفته شده بهتر است در ابتداى روز جمعه و هنگام طلوع خورشید، نماز جعفر طیار را به جای آورد، لیکن می توان آن را در دیگر اوقات شبانه روز و در سایر ایام هفته نیز خواند.
همچنین می‌توان این نماز را از نافله‌های شب یا روز حساب کرد که هم برای شخص، از نوافلش حساب شود و هم نماز جعفر طیار، کما این که در روایت آمده است؛ پس با نماز جعفر طیار، مثلاً نافله نماز مغرب را نیت کند.[۱۵]
ثواب و فضیلت نماز جناب جعفر
در بیان فضیلت نماز جعفر طیار گفته شده است که برای برآورده شدن حاجات و نیز آمرزش گناهان، این نماز را بخوانید و تا گرفتن حاجت بر آن مداومت داشته باشید.[۱۶] چنانچه برخی از علما و بزرگان دین، برای گشایش در امور مهم و نیز تسریع و تسهیل در مسئله ازدواج، خواندن نماز جعفر طیار را سفارش کرده‌اند.[۱۷]
در روایتی از امام باقر علیه‌السلام چنین آمده است که: «در هر رکعت از نماز جعفر طیار، هفتاد و پنج مرتبه تسبیح ذکر می‌شود که هر کدام از آنها، چهار تسبیح است و جمعاً در هر رکعت، سیصد تسبیح گفته می‌شود، و در مجموع چها رکعت، هزار و دویست تسبیح گفته می‌شود که خداوند سبحان، آنها را برای بنده اش مضاعف می‌سازد (چنانکه وعده فرموده است؛ در برابر هر حسنه ده برابر پاداش عطا می نماید) و به پاداش آنها برای آن شخص، دوازده هزار حسنه منظور می‌کند که هر حسنه از آن، در ارزش و قدر و منزلت، به مانند کوه احد و بزرگ‌تر از آن است». [۱۸]
امام موسی کاظم علیه‌السلام نیز فرموده اند: «کسی که این نماز را بخواند، حتی اگر گناهان او به اندازه ریگ‌های درهم فشرده بیابان و یا به اندازه کف‌های روی آب دریا باشد، خداوند متعال، همه آنها را می‌بخشد». [۱۹][۲۰]
طبق روایتی که در بحار الانوارِ علامه مجلسی آمده است، امام رضا علیه السلام، رکعات سوم، چهارم، پنجم و ششم نماز شبشان را به نماز جعفر طیار اختصاص می داده اند. [۲۱]
منبع و سندیت نماز جعفر طیار
شیخ عباس قمی رحمه الله علیه، کیفیت خواندن نماز جعفر طیار را در بخش مربوط به فضیلت و اعمال شب و روز جمعه و پس از نماز امام زمان عجل الله فرجه، در کتاب مفاتیح الجنان ذکر کرده است.[۲۲]
همچنین این نماز در کتاب اصول کافى [۲۳] و نیز در کتاب ارزشمند بحارالانوار[۲۴]، به نقل از کتابهای جمال الاسبوع، بلد الامین، مصباح المتهجّد، منهاج الصلاح، ثواب الاعمال و … نقل شده است.
نماز تسبیح در روایات
- پیامبر اکرم صلوات الله علیه، فرموده اند: «نماز جعفر طیار، از دنیا و هر آنچه که در آن است، بهتر است و موجب بخشش گناهان می شود؛ حتی اگر به اندازه ریگ های بیابان و کف های روی آب دریا باشد.اگر توانستی هر روز یا هر جمعه یا هر ماه یا هر سال یک مرتبه این نماز را به جای آوری، خداوند عز و جلّ، تمام گناهانی را که در آن میان، انجام داده ای، می بخشد.[۲۵]
- امام صادق علیه السلام می فرماید: «هر کس نماز تسبیح را هر روز بخواند، سیئات و بدی های او ثبت نمی شود و خداوند متعال در برابر هر ذکر تسبیح (که در این نماز می گوید)، به او یک ثواب عطا کرده و یک درجه در بهشت به او می بخشد.[۲۶]
- اسحاق بن عمّار [۲۷] درباره ثواب نماز جعفر، چنین می گوید: « از امام صادق علیه السّلام سۆال کردم؛ در صورتی که کسی این نماز را بخواند، آیا خداوند، همان پاداشی را که رسول خدا صلی الله علیه، برای جعفربن ابی طالب بیان فرمودند، برای او هم می‌نویسد؟ ایشان فرمودند: به خدا قسم بله!»
حکم نیابت در خواندن نماز جعفر طیار چگونه است؟
این نماز را می‌توان به نیابت از اموات و شهدا نیز خواند. همچنین می‌توان بدونِ نیتِ نیابت از کسی، ثواب آن را هدیه کرد. هدیه کردن ثواب نماز به روح شهدا و اموات، باعث علوّ درجات برای ایشان و فزونی اجر و ثواب برای خود انسان می شود زیرا هر اندازه، حبوه و هدیه، ارزش بیشتری داشته باشد، اجر و مرتبه شخصی که هدیه می کند، بیشتر خواهد بود.
پی نوشت ها
- نافله به کار مستحبی و کار نیکو، که بر انسان واجب نیست، گفته می‌شود. هم چنین به معنی نوه، غنیمت و عطاء نیز آمده است. در اصطلاح فقهاء بیشترین استعمال نافله در نمازهای مستحبّی است.
- صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۵۵۳؛ مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۳۲۰-۳۲۱؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۵۱
- ابن حجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۵۹۲.
- همان منبع
- النوادر، راوندی کاشانی، فضل الله بن علی، محقق، مصحح، احمد صادقی اردستانی، ص ۲۸ – ۲۹، دار الکتاب، قم، چاپ اول، بی تا.
- همان
- کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۶۵.
- همان، ص۴۶۷.
- مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۳۲۳.
- وسائل الشیعه ،ج ۸، ص ۶۰
- موسوعه الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیله، ج۱، ص۲۵۵، کتاب الصلاه، القول فی بعض الصلواه المندوبه، منها صلاه جعفربن ابی طالب علیه السلام، مساله ۱
- قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، اعمال شب نیمه شعبان و بحارالأنوار، ج۹۷، ص۸۴-۸۵ به نقل از امالی صدوق
- روز ۲۵ ذی القعده مصادف با «دحو الارض» است که خشکی‌ها گسترده شده و زمین کعبه از زیر آب‌ها بیرون آمده است، این شب و روز دحوالارض از ایام مهم عبادی در طول سال است.
- عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج۲، ص ۱۷۸
- موسوعه الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیله، ج۱، ص۲۵۴، کتاب الصلاه، القول فی بعض الصلواه المندوبه، منها صلاه جعفربن ابی طالب علیه السلام.
- مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۳۲۱-۳۲۲.
- هدیه‌ای برای برآورده شدن حوائج، سایت تبیان.
- من لا یحضره الفقیه، ابن بابویه، محمد بن علی، ج ۱، ص ۵۵۲.
- ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ابن بابویه، محمد بن علی، ص ۴۰.
- من لا یحضره الفقیه، ابن بابویه، محمد بن علی، ج ۱، ص ۵۵۳
- مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۴، ص۲۳۱.
- قمی، مفاتیح‌الجنان، باب دوم اعمال سنه، ۱۳۸۴ش، ص۷۶.
- اصول کافی، جلد ۳، صفحه ۴۶۵، حدیث ۱
- بحارالانوار، جلد ۸۸، صفحه ۱۹۳ به بعد
- من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۵۵۳؛ الکافی، ج۳، ص۴۶۶.
- مستدرک الوسائل، ج۶، ص۲۲۴.
- اسحاق بن عمار بن فطحی تغلبی، یکی از اصحاب امام صادق و امام کاظم علیهم السلام و از محدثان بزرگ و مشهور امامیه در قرن دوم هجری بوده است.