آیات مهدوی – آیه ۱۵۶ سوره بقره

الَّذِینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِیبَهٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ
موضوع: صبر بر مشکلات عصر غیبت و راه کسب آن
«[صابران] کسانى هستند که هرگاه مصیبتى به آنها رسد، مىگویند: ما از آنِ خدا هستیم و به سوى او باز مىگردیم.»
نکته ها:
- رسول اکرم ضمن حدیثی فرمود: «إِذَا عَجَّلَ اللَّهُ خُرُوجَ قَائِمِنَا یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً… طُوبَى لِلصَّابِرِینَ فِی غَیْبَتِه؛ هنگامى که خداوند در خروج قائم ما تعجیل فرماید [و او خروج کند] زمین را پر از عدل و داد مینماید، همچنانکه پر از ظلم و جور شده باشد… خوشا به حال کسانى که در زمان غیبتش صابر و شکیبا باشند».
- شعار صابران إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ است. در حدیث مىخوانیم: «هرگاه با مصیبتى مواجه شدید، إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَF بگویید». گفتن این عبارت و یاد خدا به هنگام ناگوارىها، آثار فراوانی دارد؛ از جمله:
ـ انسان را از کلام کفرآمیز و شکایت به خدا باز مىدارد.
ـ موجب تسلیت و دلدارى و تلقین افکار خوب به انسان است.
ـ مانع وسوسه هاى شیطانى است.
ـ اظهار عقاید حقّ است.
ـ براى دیگران، مایه درس و الگوپذیری است.
- مردم در برابر مشکلات و مصائب چند دستهاند:
ـ گروهى جیغ و داد مىکنند: إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً
ـ گروهى بردبار و صبور هستند: وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ.
ـ گروهى علاوه بر صبر، شکرگزارند: «اللهم لک الحمد، حمد الشاکرین لک على مصابهم».
- جایگاه صبر:
ـ صبر از صفات انبیاست: کُلٌّ مِنَ الصَّابِرِینَ
ـ صبر کلید بهشت است: أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّهَ وَ لَمَّا یَأْتِکُمْ …
ـ صبر در بلاها و آزمایشهای الهى، محک و ملاک شناخت مجاهدان و صابران و موجب روشن شدن چهره آنان است: وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجاهِدِینَ مِنْکُمْ وَ الصَّابِرِینَ
ـ صبر نسبت به ایمان، به منزله سر براى بدن است. پیامبر فرمودند: «الصبر من الایمان کالرأس من البدن».
ـ صبر، میزان درجات بهشتیان است: سَلامٌ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ أُوْلئِکَ یُجْزَوْنَ الْغُرْفَهَ بِما صَبَرُوا، وَ جَزاهُمْ بِما صَبَرُوا جَنَّهً وَ حَرِیر
ـ صبر داراى درجاتى است. در حدیثى مىخوانیم که صبر بر مصیبت، ۳۰۰، صبر بر طاعت، ۶۰۰، و صبر بر معصیت، ۹۰۰ درجه دارد.
ـ در سراسر قرآن، اجر بىحساب فقط برای صابران مطرح شده است: إِنَّما یُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسابٍ
ـ قرآن مجید در کنار صبر، شکر را نیز مطرح فرموده است؛ اشاره به اینکه مشکلات هم نعمت هستند: لِکُلِّ صَبَّارٍ شَکُورٍ
ـ ریشه صبر، ایمان به خداوند و معاد، و امید به دریافت پاداش است: الَّذِینَ … قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ
- راههایى که قرآن برای صبر بر مشکلات به ما ارائه مىدهد، از این قرار است:
ـ داشتن جهانبینى الهى
قرآن در مدح افراد باایمانى که در برابر سختىها صبور هستند، مىفرماید: اینها به خاطر داشتن جهانبینى الهى، در مواجهه با حوادث مىگویند: ما براى خدا هستیم، استقلالى از خود نداریم، طلبى هم از او نداشتهایم، وجود ما و نعمتهاى ما همه و همه از اوست و ما امانتدارى بیش نیستیم.
صابران، به جاى خود باختگى و پناهندگى به دیگران، تنها به خدا پناه مىبرند؛ زیرا از دید آنها، تمام جهان، کلاس درس و میدان آزمایش است و باید در آن رشد کنند. دنیا جاى ماندن نیست، خوابگاه و عشرتکده نیست و شدائد و سختىهاى آن نیز نشانه بىمهرى خداوند نیست. بلکه ناگوارىها براى آن است که زیر پاى ما داغ شود و تندتر و سریعتر حرکت کنیم. بنابراین در تلخىها نیز شیرینى است؛ زیرا شکوفا شدن استعدادها، کامیابى از پاداشهاى الهى را بهدنبال دارد. این دید و جهانبینى، انسان را براى برخورد صحیح با حوادث آماده مىکند.
ـ آگاهى از سنتهاى الهى
قرآن مىفرماید: شما انسانهاى امروز، متفاوت از انسانهاى پیشین نیستید که بدون هیچ آزمایش و رنج و زحمتى به بهشت برسید؛ بلکه باید همچون امتها و شخصیتهاى دیگر در جریان سختترین حوادث قرار گیرید و آزموده شوید: ام حَسِبْتُم ان تَدخُلُوا الجَنَّهَ و لَمّا یَأتِکُم مَثَلُ الَّذینَ خَلَوا مِن قَبلِکُمْ مَسَّتْهُم البَاساءُ و الضَّراءُ و زُلزِلُوا حَتّى یَقُولَ الرَّسُولُ و الَّذینَ آمنُوا مَعَهُ مَتى نَصرُ اللّهِ الا انَّ نَصرَ اللّهِ قَریبٌ «آیا گمان مىکنید که وارد بهشت مىشوید بدون آنکه با حوادث امتهاى پیشین برخورد کنید؟! مؤمنانِ قبل از شما مردمى بودند که انواع سختىها به آنها رسید تا جایى که اضطراب، همه آنان را فرا گرفت و پیامبر و مؤمنان گفتند: کجاست یارى خدا؟ آگاه باشید که یارى خدا نزدیک است».
این آیه مىگوید که در طول تاریخ، افراد باایمان و حقطلب دچار سختترین ناملایمات شدهاند، اکنون نیز نوبت شماست! بنابراین، نه ناگوارىها تازگى دارد و نه تنها شما هستید که گرفتار این سختىها و مشکلات شدهاید؛ این یک سنت الهى است که باید طى شود.
قرآن مکرر مىفرماید: وَ اذکُر فِى الکِتابِ… یعنی تاریخ پیامبران و امتهاى پیشین را یاد کنید تا فکر نکنید که ناگوارىها فقط براى شما بوده است. آنگاه به پیامبر مىفرماید: فَاصبِر کَما صَبَرَ اولُوا العَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ؛ «تو نیز مانند سایر انبیا صبور باش».
آرى! انسان اگر بداند که ناگوارىها، هم یک قانون و سنت است و هم عمومى و همگانى، آمادگى بیشترى برای مقابله با آن پیدا مىکند. ما در ماه رمضان خیلى راحت روزه مىگیریم، چون عموم مردم در آن ماه، روزه هستند؛ اما در غیر ماه رمضان، روزه گرفتن سخت و دشوار است!
ـ آشنایى با صابران و چگونگى صبرشان
اطلاع از استقامت پیشینیان، یکى از رمزهاى موفقیت در برخورد با حوادث است. قرآن در این زمینه بسیار سخن گفته و الگوها و مدلهاى صبر و استقامت را از افراد و امتهاى پیشین بیان کرده است.
قرآن مىفرماید که پیامبران الهى: در برابر سرسختترین مخالفان خود مىگفتند: وَ لَنَصْبِرَنَّ عَلى ما آذَیْتُمُوناF؛ «ما در برابر آزار شما استقامت خواهیم کرد» و نیز ساحرانى که به دعوت فرعون براى مقابله و محکوم کردن حضرت موسى آمده بودند، همین که به حقانیت پیامبر خدا پى بردند، ایمان آوردند و در برابر تهدیدات فرعون گفتند: فَاقْضِ ما انْتَ قاضٍ انَّما تَقضى هذِهِ الحَیاه الدُّنیا «هر حکمى را که مىتوانى صادر کن، تو فقط در این زندگى دنیا مىتوانى حکم کنى»، ما راه خود را پیدا کردهایم و از مسیر حق دست بر نمىداریم.
آرى! علم به تاریخ گذشته، در صبر و بردبارى انسان بسیار مؤثر است؛ همانگونه که علم به اسرار آینده در صبر و تحمل انسان اثر مىگذارد. حضرت خضر به موسى گفت: چون تو از باطن حوادث و اسرارِ کار من خبر ندارى، صبر و تحمل نخواهى کرد: و کَیفَ تَصبِر عَلى ما لَم تُحِطْ بِه خُبراً
ـ توجه به حضور خدا
اگر انسان بداند و باور داشته باشد که خداوند بر تمام اعمال و رفتار و حتى افکار او آگاه است و در همه حال، حاضر و ناظر بر اوست، در برابر مشکلات صبر میکند و نه تنها سختىها بر او آسان و شیرین میشود که خود به استقبال آن خواهد رفت.
خداوند به موسى و هارون فرمود: نزد فرعون بروید و سخن حقّ خود را به گوش او برسانید و او را به یکتاپرستى دعوت کنید، و بدانید که من با شما هستم، کارتان را مىبینم و گفتگوهایتان را مىشنوم: انَّنى مَعَکُما اسْمَعُ وَ ارى
و نیز خداوند براى عذاب قوم نوح و نجات افراد باایمان، به حضرت نوح دستور داد که با تأیید الهی کشتى بسازد: واصْنَعِ الفُلکَ بِاعْیُنِنا همینکه آن حضرت به ساختن کشتى مشغول شد، تمسخر کفار نیز شروع شد. آنها میگفتند: «گویا پیامبرىِ شما نگرفت و اکنون دست به نجارى زدهاى!»، ولى چیزى که موجب مقاومت او در برابر طعنهها مىشد، همان جمله خداى متعال بود که «تو پیش چشم ما هستى و کار تو زیر نظر ماست». چنین ایمان و بینشى روح استقامت را در انسان زنده مىکند.
ـ توجه به پاداش الهى
از جمله مواردى که روح استقامت را در انسان زنده میکند، توجه به آثار مثبت و اجر و پاداش الهىِ صبر است؛ زیرا تحمل سختىها، بزرگترین پاداش دنیوى و اخروى را براى انسان در بردارد. در قرآن نمونههاى فراوانى از این امتیازها به چشم مىخورد.