آیات مهدوی – آیه ۱۵۶ سوره بقره

الَّذِینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِیبَهٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ‏

موضوع: صبر بر مشکلات عصر غیبت و راه کسب آن

«[صابران] کسانى هستند که هرگاه مصیبتى به آن­ها رسد، مى‏گویند: ما از آنِ خدا هستیم و به سوى او باز مى‏گردیم.»

نکته‏ ها:

1. رسول اکرم ضمن حدیثی فرمود: «إِذَا عَجَّلَ اللَّهُ خُرُوجَ قَائِمِنَا یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً… طُوبَى لِلصَّابِرِینَ‏ فِی غَیْبَتِه‏؛ هنگامى که خداوند در خروج قائم ما تعجیل فرماید [و او خروج کند] زمین را پر از عدل و داد می­نماید، هم­چنان­که پر از ظلم و جور شده باشد… خوشا به حال کسانى که در زمان غیبتش صابر و شکیبا باشند».
2. شعار صابران‏ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ است. در حدیث مى‏خوانیم: «هرگاه با مصیبتى مواجه شدید، إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَF بگویید». گفتن‏ این عبارت و یاد خدا به هنگام ناگوارى‏ها، آثار فراوانی دارد؛ از جمله:

ـ انسان را از کلام کفرآمیز و شکایت به خدا باز مى‏دارد.

ـ موجب تسلیت و دلدارى و تلقین افکار خوب به انسان است.

ـ مانع وسوسه ‏هاى شیطانى است.

ـ اظهار عقاید حقّ است.

ـ براى دیگران، مایه درس و الگوپذیری است.

3. مردم در برابر مشکلات و مصائب چند دسته‏اند:

ـ گروهى جیغ و داد مى‏کنند: إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً

ـ گروهى بردبار و صبور هستند: وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ.

ـ گروهى علاوه بر صبر، شکرگزارند: «اللهم لک الحمد، حمد الشاکرین لک على مصابهم».

4. جایگاه صبر:

ـ صبر از صفات انبیاست: کُلٌّ مِنَ الصَّابِرِینَ

ـ صبر کلید بهشت است: أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّهَ وَ لَمَّا یَأْتِکُمْ‏ …

ـ صبر در بلاها و آزمایش­های الهى، محک و ملاک شناخت مجاهدان و صابران و موجب روشن شدن چهره‏ آنان است: وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجاهِدِینَ مِنْکُمْ وَ الصَّابِرِینَ

ـ صبر نسبت به ایمان، به منزله سر براى بدن است. پیامبر فرمودند: «الصبر من الایمان کالرأس من البدن».

ـ صبر، میزان درجات بهشتیان است: سَلامٌ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ أُوْلئِکَ یُجْزَوْنَ الْغُرْفَهَ بِما صَبَرُوا، وَ جَزاهُمْ بِما صَبَرُوا جَنَّهً وَ حَرِیر

ـ صبر داراى درجاتى است. در حدیثى مى‏خوانیم که صبر بر مصیبت، ۳۰۰، صبر بر طاعت، ۶۰۰، و صبر بر معصیت، ۹۰۰ درجه دارد.

ـ در سراسر قرآن، اجر بى‏حساب فقط برای صابران مطرح شده است: إِنَّما یُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسابٍ

ـ قرآن مجید در کنار صبر، شکر را نیز مطرح فرموده است؛ اشاره به این­که مشکلات هم نعمت هستند: لِکُلِّ صَبَّارٍ شَکُورٍ

ـ ریشه‏ صبر، ایمان به خداوند و معاد، و امید به دریافت پاداش است: الَّذِینَ … قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ

5. راه‏هایى که قرآن برای صبر بر مشکلات به ما ارائه مى‏دهد، از این قرار است:

ـ داشتن جهان‏بینى الهى‏

قرآن در مدح افراد باایمانى که در برابر سختى‏ها صبور هستند، مى‏فرماید: این­ها به خاطر داشتن جهان‏بینى الهى، در مواجهه با حوادث مى‏گویند: ما براى خدا هستیم، استقلالى از خود نداریم، طلبى هم از او نداشته‏ایم، وجود ما و نعمت‏هاى ما همه و همه از اوست و ما امانتدارى بیش نیستیم.

صابران، به جاى خود باختگى و پناهندگى به دیگران، تنها به خدا پناه مى‏برند؛ زیرا از دید آن­ها، تمام جهان، کلاس درس و میدان آزمایش است و باید در آن رشد کنند. دنیا جاى ماندن نیست، خوابگاه و عشرتکده نیست و شدائد و سختى‏هاى آن نیز نشانه‏ بى‏مهرى خداوند نیست. بلکه ناگوارى‏ها براى آن است که زیر پاى ما داغ شود و تندتر و سریع­تر حرکت کنیم. بنابراین در تلخى‏ها نیز شیرینى است؛ زیرا شکوفا شدن استعدادها، کامیابى از پاداش‏هاى الهى را به­دنبال دارد. این دید و جهان‏بینى، انسان را براى برخورد صحیح با حوادث آماده مى‏کند.

ـ آگاهى از سنت‏هاى الهى‏

قرآن مى‏فرماید: شما انسان‏هاى امروز، متفاوت از انسان‏هاى پیشین نیستید که بدون هیچ آزمایش و رنج و زحمتى به بهشت برسید؛ بلکه باید هم­چون امت‏ها و شخصیت‏هاى دیگر در جریان سخت‏ترین حوادث قرار گیرید و آزموده شوید: ام حَسِبْتُم ان تَدخُلُوا الجَنَّهَ و لَمّا یَأتِکُم مَثَلُ الَّذینَ خَلَوا مِن قَبلِکُمْ مَسَّتْهُم البَاساءُ و الضَّراءُ و زُلزِلُوا حَتّى یَقُولَ الرَّسُولُ و الَّذینَ آمنُوا مَعَهُ مَتى‏ نَصرُ اللّهِ الا انَّ نَصرَ اللّهِ قَریبٌ «آیا گمان مى‏کنید که وارد بهشت مى‏شوید بدون آن­که با حوادث امت‏هاى پیشین برخورد کنید؟! مؤمنانِ قبل از شما مردمى بودند که انواع سختى‏ها به آن­ها رسید تا جایى که اضطراب، همه آنان را فرا گرفت و پیامبر و مؤمنان گفتند: کجاست یارى خدا؟ آگاه باشید که یارى خدا نزدیک است».

این آیه مى‏گوید که در طول تاریخ، افراد باایمان و حق‏طلب دچار سخت‏ترین ناملایمات شده‏اند، اکنون نیز نوبت شماست! بنابراین، نه ناگوارى‏ها تازگى دارد و نه تنها شما هستید که گرفتار این سختى‏ها و مشکلات شده‏اید؛ این یک سنت الهى است که باید طى شود.

قرآن مکرر مى‏فرماید: وَ اذکُر فِى الکِتابِ… یعنی تاریخ پیامبران و امت‏هاى پیشین را یاد کنید تا فکر نکنید که ناگوارى‏ها فقط براى شما بوده است. آنگاه به پیامبر مى‏فرماید: فَاصبِر کَما صَبَرَ اولُوا العَزْمِ مِنَ‏ الرُّسُلِ؛ «تو نیز مانند سایر انبیا صبور باش».

آرى! انسان اگر بداند که ناگوارى‏ها، هم یک قانون و سنت است و هم عمومى و همگانى، آمادگى بیشترى برای مقابله با آن پیدا مى‏کند. ما در ماه رمضان خیلى راحت روزه مى‏گیریم، چون عموم مردم در آن ماه، روزه هستند؛ اما در غیر ماه رمضان، روزه گرفتن سخت و دشوار است!

ـ آشنایى با صابران و چگونگى صبرشان‏

اطلاع از استقامت پیشینیان، یکى از رمزهاى موفقیت در برخورد با حوادث است. قرآن در این زمینه بسیار سخن گفته و الگوها و مدل‏هاى صبر و استقامت را از افراد و امت‏هاى پیشین بیان کرده است.

قرآن مى‏فرماید که پیامبران الهى: در برابر سرسخت‏ترین مخالفان خود مى‏گفتند: وَ لَنَصْبِرَنَّ عَلى ما آذَیْتُمُوناF؛ «ما در برابر آزار شما استقامت خواهیم کرد» و نیز ساحرانى که به دعوت فرعون براى مقابله و محکوم کردن حضرت موسى آمده بودند، همین که به حقانیت پیامبر خدا پى بردند، ایمان آوردند و در برابر تهدیدات فرعون گفتند: فَاقْضِ ما انْتَ قاضٍ انَّما تَقضى هذِهِ الحَیاه الدُّنیا «هر حکمى را که مى‏توانى صادر کن، تو فقط در این زندگى دنیا مى‏توانى حکم کنى‏»، ما راه خود را پیدا کرده‏ایم و از مسیر حق دست بر نمى‏داریم.

آرى! علم به تاریخ گذشته، در صبر و بردبارى انسان بسیار مؤثر است؛ همان‏گونه که علم به اسرار آینده در صبر و تحمل انسان اثر مى‏گذارد. حضرت خضر به موسى گفت: چون تو از باطن حوادث و اسرارِ کار من خبر ندارى، صبر و تحمل نخواهى کرد: و کَیفَ تَصبِر عَلى ما لَم تُحِطْ بِه خُبراً

ـ توجه به حضور خدا

اگر انسان بداند و باور داشته باشد که خداوند بر تمام اعمال و رفتار و حتى افکار او آگاه است و در همه حال، حاضر و ناظر بر اوست، در برابر مشکلات صبر می­کند و نه تنها سختى‏ها بر او آسان و شیرین می­شود که خود به استقبال آن خواهد رفت.

خداوند به موسى و هارون فرمود: نزد فرعون بروید و سخن حقّ خود را به گوش او برسانید و او را به یکتاپرستى دعوت کنید، و بدانید که من با شما هستم، کارتان را مى‏بینم و گفتگوهایتان را مى‏شنوم: انَّنى مَعَکُما اسْمَعُ وَ ارى

و نیز خداوند براى عذاب قوم نوح و نجات افراد باایمان، به حضرت نوح دستور داد که با تأیید الهی کشتى بسازد: واصْنَعِ الفُلکَ بِاعْیُنِنا همین­که آن حضرت به ساختن کشتى مشغول شد، تمسخر کفار نیز شروع شد. آن­ها می­گفتند: «گویا پیامبرىِ شما نگرفت و اکنون دست به نجارى زده‏اى!»، ولى چیزى که موجب مقاومت او در برابر طعنه‏ها مى‏شد، همان جمله خداى متعال بود که «تو پیش چشم ما هستى و کار تو زیر نظر ماست». چنین ایمان و بینشى روح استقامت را در انسان زنده مى‏کند.

ـ توجه به پاداش الهى‏

از جمله مواردى که روح استقامت را در انسان زنده می­کند، توجه به آثار مثبت و اجر و پاداش الهىِ صبر است؛ زیرا تحمل سختى‏ها، بزرگ‏ترین پاداش دنیوى و اخروى را براى انسان در بردارد. در قرآن نمونه‏هاى فراوانى از این امتیازها به چشم مى‏خورد.