اهمیت نماز در کلام امام محمد باقر علیه السلام – احادیث نمازی امام باقر(ع)
نماز، ستون دین است و امامت، یکی از اصول دین، چگونگی و کیفیت برپایی این ستون، توسط امامان معصوم علیهم السلام، می تواند برای پیروان حقیقت و شیعیان ایشان، راهگشا و الگویی مناسب باشد. درک این مهم، از تأمل در سیره و کلام ایشان، میسر است چرا که گفته اند؛ «از کوزه همان تراود که در اوست». ابی ایوب [۱] چنین نقل می کند که؛«کان ابو جعفر و ابو عبدالله (علیه‌السّلام) اذا قاما الی الصّلاه تغیّرت الوانهما حمره و مرّه صفره کانّما یناجیان شیئاً یریانه»؛ هنگامی که امام پنجم (علیه‌السّلام) و امام ششم (علیه‌السّلام) به نماز می‌ایستادند، رنگ چهره شان گاهی قرمز و گاهی زرد می‌شد، گویا با کسی مناجات می‌نمایند که او را می‌بینند. [۲] اینکه نوع نگرش ایشان نسبت به نماز چگونه بوده که هنگام ادای آن، دچار دگرگونی می شده اند، موضوع نوشتار حاضر است. در این مجال قصد داریم تا به موضوع اهمیت نماز در کلام امام محمد باقر علیه السلام بپردازیم. همراه ما باشید.
مختصری از زندگینامه ی امام محمد باقر علیه السلام
امام محمدِ باقر علیه السلام (۵۷-۱۱۴ ق) پنجمین امام شیعیان پس از پدر بزرگوارشان امام سجاد علیه السلام است. مشهورترین لقب ایشان – باقر العلوم – به معنای شکافنده علوم است که با استناد به حدیث لوح [۳]، این لقب را پیامبر گرامی اسلام پیش از ولادتشان به ایشان داده بودند. طبق منابع تاریخی، امام باقر علیه السلام، در واقعه کربلا خردسال بودند و در این واقعه حضور داشتند. آن حضرت، حدود ۱۹ سال امامت شیعیان (از سال ۹۵ق تا ۱۱۴ق) را برعهده داشت و با پنج تن از خلفای بنی‌امیه هم عصر بوده است: ولید بن عبدالملک، سلیمان بن عبدالملک، عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک و هشام بن عبدالملک. ایشان در سن ۵۷ سالگی و در ۷ ذی‌الحجه سال ۱۱۴ق در مدینه به شهادت رسید و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد. برخی مسمومیت به دستور هشام بن عبدالملک و برخی دیگر، ابراهیم بن ولید را عامل شهادت ایشان دانسته‌اند.
اهمیت نماز در کلام امام محمد باقر علیه السلام
ارائه راهکار برای داشتن خضوع و خشوع در نماز
خضوع و خشوع در نماز، یکی از ویژگی های بارز امام محمد باقر علیه السلام بود چنانچه در روایت ابی ایوب به آن، اشاره شده است. لیکن، رسیدن به آن، راهکارهایی دارد که مطالعه و تأمل در سیره و کلام معصومین علیهم السلام، ما را در رسیدن به کمال مطلوب، یاری خواهد رساند. یکی از راهکارهای اخلاص در نماز و داشتن خضوع و خشوع در آن را امام باقر علیه السلام، در روایتی چنین توصیف نموده اند؛
امام محمد باقر علیه السلام می فرمایند: «هنگامی که می‌خواهید نماز بخوانید، اذان و اقامه بگویید، زیرا با گفتن اذان و اقامه، دو صف از ملائکه پشت سرتان، به شما اقتدا خواهند کرد، ثوابش هم به شما خواهد رسید.» [۴]
این راهکار امام، برای حصول حضور قلب در نماز است که از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و هست. علاوه بر گفتن اذان و اقامه، راهکارهای دیگری نیز برای نیل به مقصود، از جانب معصومین علیهم السلام و بزرگان دین ارائه شده که پیشتر به آن پرداخته ایم.
اهمیت نماز جماعت در کلام امام محمد باقر(ع)
در باب اهمیت نماز جماعت سخن ها گفته شده و قلم ها بسیار نوشته اند و این امر، با استناد به احادیث و روایات معصومین علیهم السلام صورت پذیرفته است کما اینکه امام محمد باقر علیه السلام نیز در باب اهمیت آن فرموده اند:
«مَن تَرَکَ الجَماعَهَ رَغبَهً عَنها وَ عَن جَماعَهِ المُسلِمینَ مِن غَیرِ عِلَّهِ فَلا صَلاهَ لَه»؛ کسی که از روی بی میلی، بدون داشتن عذر و علت، نماز جماعت را که اجتماع مسلمین است ترک نماید، نمازی برای او نیست.[۵]
ادای کامل ارکان نماز
امام باقر علیه السلام در حدیثی فرموده اند: «مَن اَتَمَّ رُکوعَهُ لَم تَدخُلهُ وَحشَهٌ فی القَبر»؛ هر کس که رکوع نمازش را به طور کامل انجام دهد، هیچ ترس و وحشتی در قبر به سراغش نمی آید.[۶]
تأمل و اندیشه در این حدیث، چنین می نمایاند که نأنی و آرامش در به جای آوردن صحیح افعال و ارکان نماز، علاوه بر القای حس اطمینان و آرامش در امور دنیویِ شخص نمازگزار، پاداش الهی را نیز در پی داشته و ترس و وحشت را از هنگامه ی حصر در قبر، از او دور می نماید.
نماز، یکی از ارکان دین اسلام
امام محمد باقر علیه السلام، در حدیثی، نماز را به همراه چهار رکن دیگر، عامل استواری و استحکام دین اسلام دانسته اند؛
«بَنیَ الاسلام علی خمسه اشیاء، علی الصلوه و الزکاه و الحج و الصوم و الولایه»؛ اسلام بر پنج چیز استوار است، بر نماز و زکات و حج و روزه و ولایت که رهبریِ معصوم است. [۷]
بر مبنای همین دیدگاه امام باقر علیه السلام و سایر معصومین بزرگوار است که نماز را ستون دین اسلام دانسته اند.
نماز، عامل رهایی از غفلت
توجه به نماز و ادای شایسته آن در وقت خاص خود، دلیل روشنی از میزان علاقه و محبت انسان به موضوع عبادت، علی الخصوص نماز است و این امر، خود، بارانِ رحمتی از نورانیت و رحمت و لطف پروردگار است که گرد غفلت را از وجودِ نمازگزار می زداید. امام محمد باقر علیه السلام در این رابطه می فرمایند: «هر شخص باایمانی که برنمازش محافظت نماید، و آن را در وقت خودش به جا آورد، از انسانهای غافل شمرده نمی شود.» [۸]
نماز، عامل رهایی از کبر و قوام دهنده ی اخلاص
یاد خدا و ذکر خالق یکتا، همواره عامل مؤثری در جهت زدودن کبر و غرور از ساحت و وجود انسان بوده است. چرا که ذکر، نماد فروتنی و تواضع است و یقیناً تواضع و تکبر، باهم در یک وجود، جمع نمی شوند. هنگامی که به نماز می ایستیم، با آگاهی و هوشیاری نسبت به پروردگار جهانیان سرِ تعظیم فرود می آوریم و پیشانی بندگی بر خاک تواضع می گذاریم تا سیاهی های کبر و نخوت را از خود دور سازیم. چنانچه امام محمد باقر علیه السلام فرمودند: «الصَّلاهُ تَثبیتٌ لِلإخلاصِ تَنزیهٌ عَنِ الِکبرِ»؛ نماز موجب استوارى اخلاص و دورى از کبر است.[۹]
اهمیت نماز جمعه در کلام امام محمد باقر(ع)
نماز جمعه، یکی از عبادات مهم و پرفضیلت در دین اسلام است که آثار و برکات فراوانی بر آن مترتب است. آثار مهم در زمینه های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و فردی مسلمین که بر روابط نمازگزاران تأثیر مستقیم می گذارد. اجتماع با شکوه و عظیم نمازگزاران در نماز جمعه، نمادِ روشنی از وحدت و همدلی در بطن جامعه ی اسلامی است و اتحاد و یکپارچگی را برای ملت مسلمان به ارمغان خواهد آورد، کما اینکه متقابلاً ترک و مهجور کردنِ آن و تضعیف صفوف این عبادت باشکوه، موجب تفرقه و پراکندگی اجتماع مسلمین در جامعه اسلامی خواهد شد.
امام محمد باقر علیه السلام درباره ی نماز جمعه و اهتمام به برپایی آن، فرمودند: «نماز جمعه، واجب بوده و اجتماع برای آن به امامت معصوم، واجب است. چنانچه مردی بدون عذر و دلیل موجه، سه جمعه ی پیاپی، آن را ترک نماید، حکم امر واجب را ترک کرده و هیچ کس سه مرتبه امر واجب را بدون عذر، ترک نمی کند، مگر آن که منافق باشد.»[۱۰]
ابابصیر و محمد بن مسلم از شاگردان بنام امام محمد باقر علیه السلام، از قول امام محمد باقر علیه السلام چنین روایت کرده اند که ایشان فرمودند: «من ترک الجمعه ثلاث جمع متوالیات طبع الله علی قلبه»؛ هر کس خواندن نماز جمعه را (بدون دلیل)، سه جمعه پیاپی ترک نماید، خداوند بر قلب او مهر خواهد زد.[۱۱]
همچنین ایشان در جای دیگر فرموده اند: «نماز جمعه سنتی است از پیامبر گرامی اسلام، بشارتی برای مؤمنان و توبیخی برای اهل نفاق است.[۱۲]
اهمیت نماز شب
امام باقر علیه السلام بسیار پایبند به خواندن نماز شب بودند و دیگران را نیز به آن توصیه می کردند، چنانچه در روایتی فرموده اند: «نماز شب، هدیه ی شخص مؤمن است به پروردگارش. پس به پروردگارِ خود، هدیه هاى نیکو دهید تا خداوند نیز پاداش نیکو به شما دهد؛ چرا که بر نماز شب، مواظبت نمى کند، مگر انسان مؤمن یا صدّیق.»[۱۳]
نماز، نزدیک ترین حالت بنده به خدا
یکى از طرق قرب به خداوند متعال نماز است. امام باقر علیه السلام در این باره می فرمایند: «نزدیک ترین حالت بنده به خدا، هنگامى ست که به نماز ایستاده است».[۱۴] نگاهی به سیره ی پنجمین پیشوای شیعیان گواه این مطلب است چرا که همواره مأنوس با نماز و مشتاق بر راز و نیاز بر سجاده بوده و با اخلاص و حضور قلب تمام، بر نماز خود محافظت داشته اند.
پی نوشت ها
- ابو ایوب ابراهیم بن عثمان خزاز کوفی، از اصحاب امام باقر، امام صادق و امام کاظم (علیهم‌السّلام) و راوی از آن بزرگواران بوده است.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۸۴، ص۲۴۸.
- حدیث لوحِ حضرت فاطمه سلام الله علیها، از احادیث منقول از رسول الله برای اثبات دوازده امام شیعه است. این حدیث با توجه به مقبولیت سند و فراوانی نقل آن در منابع مختلف، جایگاه ویژه‌ای در اثبات امامت و خلافت ائمه شیعه دارد. ویژگی این حدیث، ذکر نام همه جانشینان رسول الله، از امام اول امام علی علیه السلام تا امام دوازدهم، حضرت مهدی عجل الله فرجه است.
- علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۲۸۷
- شیخ الصدوق، امالی، ص ۴۸۵ ، ح ۱۳
- کافی (ط- الاسلامیه) ج ۳ ، ص ۳۲۱ ، ح ۷
- کلینی، فروع کافی، ج ۴ ص ۶۲
- حرّ عاملی، وسائل الشیعه ، ج ۳، ص ۷۹
- طوسی، الأمالى، ص ۲۹۶
- حرّ عاملی، وسایل الشیعه، ج ۵ ص ۴
- وسائل الشیعه، ابواب صلوه الجمعه، باب اول
- همان، ج ۶ روایت ۷۶۰۲.
- أعلام الدین، ص ۲۶۳، فرهنگ نامۀ تهجّد، ص ۱۸۰
- دعائم الإسلام: ج ۱ ص ۱۳۴ ، شناخت نامه نماز، جلد ۱ صفحه: ۲۰۴