مقالات
کدام دعاها را می توانیم در قنوت بخوانیم؟
قنوت، بخش مستحبِّ نماز است که در آن، می توانیم خواست ها و حوائج مان را از خدای تعالی، مسئلت نماییم. در اصطلاح فقه، قنوت، دعا و ثنا در پیشگاه خداوند متعال در موضع خاصی از نماز است؛[۱] و شیوه صحیح آن در مذهب شیعه، بالا آوردن دست‌ها تا مقابل صورت است، به نحوی که کف دست‌ها رو به آسمان و در حالت خواندن دعا باشد.[۲] امّا، سؤال اینجاست که؛ آیا می توان هر دعایی را به هر زبانی در قنوت خواند؟ برای یافتن پاسخ این سؤال، با ما همراه باشید.
آیا دعای قنوت را می توان به زبان فارسی خواند؟
خواندن دعایی مشخص یا ذکری ثابت در قنوتِ نماز شرط نیست و می‌توان هر ذکری را خواند.[۳] درباره خواندن قنوت به زبانی غیر از زبان عربی، آراء متفاوتی وجود دارد: برخی مراجع همچون امام خمینی، آیه الله خامنه‌ای، آیه الله بهجت و آیت الله نوری همدانی، غیر عربی خواندن دعا در قنوت را صحیح می‌دانند. امّا، برخی از علما مانند آیه الله مکارم شیرازی و آیت الله فاضل لنکرانی، آن را نادرست می‌دانند؛ لیکن موجب باطل شدن نماز نمی‌دانند.[۴]
بر اساس آنچه که از فتاوای فقها، برمی آید، خواندن دعای قنوت به زبان عربی، بهتر است، لیکن می توان غیر عربی نیز خواند. ذیلاً به برخی از دعاهای توصیه شده برای قنوت خواهیم پرداخت.
دعاهایی که می توان در قنوت خواند
دعاهای قرآنی قنوت
بهترین دعاهایی که برای قنوت، سفارش شده، آیاتی از قرآن کریم هستند که از زبان خاوند متعال، صادر شده است. آیاتی با مضامین دعایی و عرفانی عمیق که کامل ترین خواسته های یک فرد باایمان را از پروردگارش، بیان می کند. از آن جمله:
-
- «رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَهً وَفِی الْآخِرَهِ حَسَنَهً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ»؛ «پروردگارا! به ما در دنیا (*نیکی*) عطا کن! و در آخرت نیز (*نیکی*) مرحمت فرما! و ما را از عذابِ آتش نگاه دار!» [۵]
- «رَبَّنَا اغْفِرْ لِی وَلِوَالِدَیَّ وَلِلْمُؤْمِنِینَ یَوْمَ یَقُومُ الْحِسَابُ»؛ پروردگارا! من و پدر و مادرم و همه مؤمنان را، در آن روز که حساب برپا میشود، بیامرز! [۶]
- «رَبَّنَا لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَهً ۚ إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ»؛ (راسخانِ در علم، می‌گویند:) پروردگارا! دلهایمان را، بعد از آنکه ما را هدایت کردی، (از راه حق) منحرف مگردان! و از سوی خود، رحمتی بر ما ببخش، زیرا تو بخشنده‌ای! [۷]
- «رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ»؛ همان کسانی که می‌گویند: «پروردگارا! ما ایمان آورده‌ایم؛ پس گناهان ما را بیامرز، و ما را از عذابِ آتش، نگاهدار!» [۸]
- «رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ»؛ گفتند: «پروردگارا! ما به خویشتن ستم کردیم! و اگر ما را نبخشی و بر ما رحم نکنی، از زیانکاران خواهیم بود!» [۹]
- «وَقُلْ رَبِّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطَانًا نَصِیرًا»؛ و بگو: «پروردگارا! مرا (در هر کار،) با صداقت وارد کن، و با صداقت خارج ساز! و از سوی خود، حجتی یاری کننده برایم قرار ده!» [۱۰]
- «رَبِّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَعَلَىٰ وَالِدَیَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحًا تَرْضَاهُ وَأَدْخِلْنِی بِرَحْمَتِکَ فِی عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ»؛ «پروردگارا! شکر نعمتهایی را که بر من و پدر و مادرم ارزانی داشته‌ای به من الهام کن، و توفیق ده تا عمل صالحی که موجب رضای توست انجام دهم، و مرا برحمت خود در زمره بندگان صالحت وارد کن!» [۱۱]
- «رَبِّ اجْعَلْنِی مُقِیمَ الصَّلَاهِ وَمِنْ ذُرِّیَّتِی ۚ رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاءِ»؛ پروردگارا: مرا برپا کننده نماز قرار ده، و از فرزندانم (نیز چنین فرما)، پروردگارا: دعای مرا بپذیر! [۱۲]
- «رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّیَّاتِنَا قُرَّهَ أَعْیُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَامًا»؛ پروردگارا! از همسران و فرزندانمان مایه روشنی چشم ما قرارده، و ما را برای پرهیزگاران پیشوا گردان![۱۳]
دعاهای روایی قنوت
قنوت،بخش مستحبی نماز است که عموماً در رکعت دوم نمازهای یومیه و بیشتر نمازهای مستحب، انجام می شود، قنوت یکی از سنت های حسنه ی نبوی و مستحبات تأکید شده در مذهب تشیع است که در احادیث و روایات و سیره بزرگان دین، دعاهایی برای آن، توصیه شده است. از آن جمله:
-
- دعای قنوت امام رضا علیه السلام است که برای امام زمان عجل الله فرجه، می خوانده است: «اللَّهُمَّ أَصْلِحْ عَبْدَکَ وَ خَلِیفَتَکَ بِمَا أَصْلَحْتَ بِهِ أَنْبِیَاءَکَ وَ رُسُلَکَ وَ حُفَّهُ بِمَلَائِکَتِکَ وَ أَیِّدْهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ مِنْ عِنْدِکَ وَ اسْلُکْهُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَداً یَحْفَظُونَهُ مِنْ کُلِّ سُوءٍ وَ أَبْدِلْهُ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِ أَمْناًیَعْبُدُکَ لَا یُشْرِکُ بِکَ شَیْئاً وَ لَا تَجْعَلْ لِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ عَلَی وَلِیِّکَ سُلْطَاناً وَ أْذَنْ لَهُ فِی جِهَادِ عَدُوِّکَ وَ عَدُوِّهِ وَ اجْعَلْنِی مِنْ أَنْصَارِهِ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ» [۱۴]
- دعایی که به دعای قنوتِ سبحان الله رب السموات السبع معروف است:«لا إله إلّا اللَّه الحلیم الکریم، لا إله إلّا اللَّه العلیّ العظیم، سبحان اللَّه ربّ السّموات السّبع و ربّ الأرضین السّبع و ما فیهنّ و ما بینهنّ [و ما فوقهنّ] و ما تحتهنّ، و ربّ العرش العظیم، وَ سَلامٌ عَلَی الْمُرْسَلِینَ، وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ.» [۱۵]
- دعایی که در مفاتیح و مهج الدعوات به دعای قنوت امام حسین علیه السلام مشهور است: «اَللّهُمَّ مَنْ اَوی اِلی مَاْویً فَاَنْتَ مَاْوایَ وَ مَنْ لَجَاءَ اِلی مَلْجَاءٍ فَاَنْتَ مَلْجَاْی اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَاسْمَعْ نِدائی وَ اَجِبْ دُعائی وَاجْعَلْ مَآبی عِنْدَکَ وَ مَثْوایَ وَاحْرُسْنی فی بَلْوایَ مِنِ افْتِتانِ الاِمْتِحانِ وَ لَمَّهِ الشَّیْطانِ بِعَظَمَتِکَ الَّتی لا یَشُوبُها وَلَعُ نَفْسٍ بِتَفْتینٍ وَ لا وارِدُ طَیْفٍ بِتَظْنینِ وَلا یَلُمُّ بِها فَرَحٌ حَتّی تَقْلِبَنی اِلَیْکَ بِاِرادَتِکَ غَیْرَ ظَنینٍ وَلامَظْنُونٍ وَلا مُرابٍ وَ لا مُرْتابٍ اِنَّکَ اَرْحَمُ الرّاحِمینَ» [۱۶]
- پیامبر گرامی اسلام، در قنوت نماز وترِ خود، دعای اللهم اهدنی فیمن هدیت، را می خواندند: «اللهم اهدنی فیمن هدیت، و عافنی فیمن عافیت، و تولنی فیمن تولیت، و بارک لی فیما اعطیت، و قنی شر ما قضیت، انک تقضی و لا یقضی علیک، سبحانک رب البیت، استغفرک و اتوب الیک و أؤمن بک و اتوکل علیک و لا حول و لا قوه الا بک یا رحیم.» [۱۷]
دعاهای مجرب توصیه شده توسط علما و بزرگان دین
-
- شیخ کلینی در کتاب الکافی این دعا را برای قنوت، آورده است: « اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُک مِنْ کلِّ خَیرٍ أَحَاطَ بِهِ عِلْمُک وَ أَعُوذُ بِک مِنْ کلِّ سُوءٍ أَحَاطَ بِهِ عِلْمُک اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُک عَافِیتَک فِی أُمُورِی کلِّهَا وَ أَعُوذُ بِک مِنْ خِزْی الدُّنْیا وَ عَذَابِ الْآخِرَهِ.» [۱۸]
- شیخ حرّ عاملی در وسائل الشیعه، این دعا را برای تلاوت در قنوت، توصیه کرده است: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کمَا هَدَیتَنَا بِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کمَا أَکرَمْتَنَا بِهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا مِمَّنِ اخْتَرْتَ لِدِینِک وَ خَلَقْتَهُ لِجَنَّتِک اللَّهُمَّ لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَیتَنَا وَ هَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْک رَحْمَهً إِنَّک أَنْتَ الْوَهَّابُ» [۱۹]
- شیخ عباس قمی و شیخ حرّ عاملی، خواندن دعای «اِلهیِ عَظُمَ البَلاء» موسوم به دعای فرج امام زمان عجل الله فرجه، را در قنوت، توصیه کرده اند. این دعا را خودِ امام زمان علیه السلام تعلیم فرموده است. البته از آن قسمت از دعا که گفته میشود«یا محمد یا علی، یا علی یا محمد…» چون خداوند متعال طرف خطاب نیست بنا بر سفارس علما و مراجع ، باید در قنوت گفته نشود وگرنه موجب بطلان نماز میگردد [۲۰]
جهت مشاهده سایر مقالات میتوانید روی مقالات مهدوی و نمازی کلیک کنید.
پی نوشت ها
- شریفی اشکوری، الیاس؛ فقرات فقهیه، قم، آل ایوب، ۱۳۸۱ش، چاپ اول، ج۱، ص۵۸۱٫۹۰۹
- روح‌الله، موسوی (امام خمینی)؛ آداب الصلاه، قم، مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۰ش، چاپ اول، ص۳۷۳–۳۷۴.
- بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع؛ مسأله ۱۱۱۷-۱۱۱۹، ۱۳۷۲ش، ص۳۰۵-۳۰۶
- حکم خواندن قنوت به زبان عربی، پایگاه اینترنتی اسلام کوئست.
- سوره بقره، آیه ۲۰۱، ترجمه مکارم شیرازی
- سوره ابراهیم، آیه ۴۱
- سوره آل عمران، آیه ۸
- سوره آل عمران، آیه ۱۶
- سوره اعراف، آیه ۲۳
- سوره اسراء، آیه ۸۰
- سوره نمل، بخشی از آیه ۱۹
- سوره ابراهیم، آیه ۴۰
- سوره فرقان، آیه ۷۴
- بحارالأنوار، ج ۸۶، ص ۲۵۱
- کتاب ادب حضور السید بن طاووس، جلد ۱، صفحه ۲۴۳
- سید ابن طاووس علیه الرحمه، قنوت‌های ائمه اطهار را در کتاب «مهج الدعوات» گردآورده است. مفاتیح الجنان، حرزها و دعاهای مختصر، قنوت امام حسین علیه السلام، ص ۱۷۲۶
- من لا یحضره الفقیه ج ۱ ص ۳۰۸ ح ۱
- الکافی، جلد۲، صفحه ۵۷۸
- وسائل الشیعه، ج ۶، ص ۲۷۴
- وسائل الشیعه، جلد۸ ، صفحه ۱۸۴- مفاتیح الجنان، ص۲۱۵