ویژگی‌های خاص بانوی تمدن ساز در برهه های مختلف تاریخی

به گزارش روابط عمومی بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج) استان خراسان رضوی، حلیمه حیدری پیرامون نقش زن در برهه های مختلف تاریخی و اتفاقاتی بر محور زنان و با ویژگی‌های خاص زن تمدن ساز، سخن می گوید.

روابط عمومی بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج) استان خراسان رضوی با دکتر حلیمه حیدری، استاد حوزه و دانشگاه، استاد و مبلغ بین المللی مهدویت، مصاحبه ای پیرامون بانوی تمدن ساز داشته است.

_ آیا انقلاب ما توانست تحولی در زمینه مسائل زنان بوجود آورد؟

حیدری ضمن اشاره به کتاب «ایران یک روح در جهان بی روح» اثر میشل فوکو؛ که در آستانه پیروزی انقلاب نگاشته شده؛ گفت: طبق فرمایش امام(ره)، انقلاب ما انفجار نور بود و وقتی چیزی منفجر می‌شود ذرات آن کل عالم را می‌گیرد و اکنون شاهدیم که انقلابهای مختلفی در جهان رخ داده است.

وی می گوید: امام خمینی(ره) سه نگاه را تغییر دادند: اسلام را از فردیت خارج کرده و آن را در بعد اجتماعی تقویت کردند تا به سمت تمدن نوین اسلامی پیش رود که یکی از مهمترین زیر ساخت های تمدن نوین اسلامی، تربیت نسل انقلابی است و هسته اصلی این الگو دهی مادر است.

نگاه دیگری که امام تغییر داد، امید است. نسل انقلابی یعنی کسانی‌که نسبت به رخدادهای پیرامون خود بی تفاوت نباشند. این جوانان با امید به آینده، با تلاش و تعهدی که در دامن زن تمدن ساز بدست آورده اند، موفق خواهند بود.
نگاه بعد که تغییر کرد نگاه به زن است. تا قبل انقلاب، زن تنها یک کالاست ولی امام(ره) فرمود: از دامن زن، مرد به معراج می‌رود. تا قبل از ارائه این الگوی سوم، دو نگاه رایج بود: یکی اینکه زن ضعیف است که در نتیجه این تفکر فقط در خانه محصور بود و حقی نداشت. دیگری زن مدرن که تن را به نمایش گذاشت، نه عقل و شعور خود را. زن الگوی سوم طبق نگاه مکتب انبیاء و ائمه، بعنوان یک موجود زنده که می‌تواند تحول ایجاد کند، معرفی شد.

_ چه مستنداتی برای الگوی سوم زن طبق نگاه مکتب انبیاء و ائمه، وجود دارد؟

حیدری پاسخ می دهد: نگاه پیامبران در ادیان الهی به زن. از زمان حضرت آدم که اولین موجود در دار تکلیف در زمین بود تا حضرت نوح که دومین پدر بشریت است، فاصله این دو پیامبر ۱۲۰۰ سال است.
فاصله حضرت نوح تا حضرت ابراهیم ۲۲۴۰ سال است و حضرت ابراهیم تا حضرت موسی ۹۰۰ سال و حضرت موسی تا حضرت عیسی ۱۹۰۰ سال و حضرت عیسی تا پیامبر اسلام(ص) ۶۲۰ سال و پیامبر تا دوران ما ۱۴۰۰ سال. در تمام این هزاره ها زن توحیدی نقش داشته است.
بخواهیم مستند بیاوریم چه منبعی مناسب‌تر از قرآن کریم است؟ در سوره تحریم، سه زن را مثال میزند.

آیه ده سوره مبارکه تحریم می‌فرماید: «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِینَ کَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَامْرَأَتَ لُوطٍ ۖ کَانَتَا تَحْتَ عَبْدَیْنِ مِنْ عِبَادِنَا صَالِحَیْنِ فَخَانَتَاهُمَا فَلَمْ یُغْنِیَا عَنْهُمَا مِنَ اللَّهِ شَیْئًا وَقِیلَ ادْخُلَا النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِینَ»
این دو زن به تئوری نبوت خیانت کردند و در مسیر الهی انبیا قرار نگرفتند لذا همسر نوح و لوط بودن هیچ اهمیتی نداشت. زن دیگر ملکه مصر است و در کاخ فرعون زندگی میکند. این بانو در انقلاب موسی، نقش داشتند. در آیه بعد همین سوره می فرماید: «وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِّلَّذِینَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِی عِندَکَ بَیْتًا فِی الْجَنَّهِ وَنَجِّنِی مِن فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنِی مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ»
زن تمدن ساز برای انقلاب دچار شکنجه هم می‌شود. اسم فرعون ذی الاوتاد است؛ صاحب میخ؛ مخالفان را به چهارمیخ میکشیده.
روح بلند این خانم را ببینید: میگوید برای من نزد خودت خانه ای در بهشت بنا کن. بخاطر اعتقاد به ربوبیت خدا در دامن خود نبی تربیت میکند.
انقلاب ایران و امام همین نگاه را می دهد که اگر ایمان به خدا آوردی، می توانی انقلاب آفرینی کنی ولی اگر تن را به نمایش گذاشتی، انقلابی در تو نبوده تا بتوانی انقلاب آفرینی کنی.
در آیه بعد، از حضرت مریم صحبت میکند و معیار را خوب بودن و پاکدامنی مطرح میکند: «وَمَرْیَمَ ابْنَتَ عِمْرَانَ الَّتِی أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِیهِ مِن رُّوحِنَا وَصَدَّقَتْ بِکَلِمَاتِ رَبِّهَا وَکُتُبِهِ وَکَانَتْ مِنَ الْقَانِتِینَ»
این مباحث در زمانی مطرح شده که نگاه جامعه به زن برای بهره وری مرد بوده اما قرآن میفرماید زنان اگر عبد خدا باشند انقلاب سازی می‌کنند.

_ از نظر تاریخی چه مصداق هایی می توان برای الگوی سوم زن آورد؟

این مبلغ حوزه بین الملل، ضمن اشاره به وضعیت زنان در زمانه ی ظهور اسلام و شبه جزیره عربستان بعنوان کالایی که طاق زده میشد گفت: در جامعه منحط جاهلی زن را نکبت می دانستند و دختران را زنده به گور میکردند
ولی با ظهور اسلام، همانطور که در تاریخ ثبت است، اسلام نشان داد زن و مرد کنار یکدیگرند و زن در نقاط عطف اسلام حضور دارد.
اصلا یکی از فلسفه های وجوب حجاب این است که اسلام حضور زن در اجتماع را واجب می‌داند. زنِ پوشیده است که می تواند رزم کند، زنِ عریان خودش نیاز به مراقبت دارد که اتفاقی برایش نیفتد. زن پوشیده نشان می دهد که برای کار و فعالیت آمده. اگر زن را از تاریخ اسلام حذف کنیم آن، تاریخ جعلی اسلام خواهد بود.

وی ادامه می دهد: اگر بخواهم به اولین حضور زن در اسلام اشاره کنم، می توان بعثت پیامبر اکرم(ص) و عقبه اولی را نام برد. تازه اسلام شکل گرفته و مردم با پیامبر بیعت میکنند و اولین فشارهای مشرکان است در این زمان و سمیه را داریم که زیر شکنجه شهید می‌شود اما از ایمان خود دست بر نمی‌دارد. زینب دختر خود پیامبر(ص) داریم. ام شهید را داریم که در مکه می‌ماند و در اوج خطر تبلیغ میکند.

در عقبه ثانی که بنیانهای حکومت در مدینه ریخته می‌شود، حضرت قبل از رفتن به مدینه، مصعب را میفرستد تا خاطر جمع شود. در بین این گروه چند زن بعنوان نماینده زنان مدینه با پیامبر(ص) پیمان می بندند که تا پای جان، به اصول اسلام متعهد شوند. ایشان پیمان شوهرانشان را کافی ندانستند و خود به طور مجزا اعلام همراهی و وفاداری کردند.
امثال زنانی چون نسیبه و اسماء، شب سیزدهم ذی الحجه در عقبه ثانی با پیامبر پیمان بستند و پیامبر(ص) به آنان می گوید: شما همانند حواریون برادرم عیسی هستید. این بیعتی است که تاریخ را می سازد. در بیعت رضوان، بیعت شجره هم همین را داریم که زنان هم حضور داشتند و در خطرناکترین مواقع هم پیمان شدند.
همه اینها در زمانه‌ای است که زن جایگاهی ندارد.
در همه مباحث فرهنگی اجتماعی سیاسی، بحث از جنسیت نیست، خطاب های قرآن «یا ایهاالذین آمنوا» «یاایها الناس» است. فقط در مباحث فقهی است که مجزا ذکر می‌شود. اسلام زن سیاسی تربیت کرده. زن شخصیتی است که اگر درست تربیت شود می تواند اجتماع خود را متحول کند.

حیدری بحث تاریخی دیگری مطرح می کند. فتح مکه که در واقع قدمی برای جهانی شدن دین اسلام بود. در فتح مکه، خداوند صراحتا و مستقلا برای بیعت زنان، آیه نازل کرد:
سوره ممتحنه، آیه ۱۲: «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذَا جَاءَکَ الْمُؤْمِنَاتُ یُبَایِعْنَکَ عَلَىٰ أَنْ لَا یُشْرِکْنَ بِاللَّهِ شَیْئًا وَلَا یَسْرِقْنَ وَلَا یَزْنِینَ وَلَا یَقْتُلْنَ أَوْلَادَهُنَّ وَلَا یَأْتِینَ بِبُهْتَانٍ یَفْتَرِینَهُ بَیْنَ أَیْدِیهِنَّ وَأَرْجُلِهِنَّ وَلَا یَعْصِینَکَ فِی مَعْرُوفٍ ۙ فَبَایِعْهُنَّ وَاسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ ۖ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ» ای پیامبر! هنگامی که زنان مؤمن نزد تو آیند و با تو بیعت کنند که چیزی را شریک خدا قرار ندهند، دزدی و زنا نکنند، فرزندان خود را نکشند، تهمت و افترایی پیش دست و پای خود نیاورند و در هیچ کار شایسته‌ای مخالفت فرمان تو نکنند، با آنها بیعت کن و برای آنان از درگاه خداوند آمرزش بطلب که خداوند آمرزنده و مهربان است!
باز هم تجدید بیعت و باز هم ورود زنان، که خداوند هم صراحتا آیه نازل کرد که با زنان جدای از مردان، بیعت ببند. این آیه، پیمان عقیدتی سیاسی و اخلاقی با زنان است که پیامبر مأمور به آن است.

در مقاطع حساس تاریخ اسلام که هجرت هم یک مقطع آن است، حضور فعال و موثر زنان را شاهدیم. هجرت امر سیاسی در اسلام است. در هجرت اول به حبشه، زنان زیادی همراه مردان بودند. زنانی مثل ام سلمه و اسماء بنت اویس که دوشادوش مردان خود سختی های هجرت را به جان خریدند و در کنار مردان وظیفه الهی خود را انجام می دهد.
در ماجرای جنگ تبوک، سوره توبه آیه ۱۱۸، سه تن از مردان به جنگ نرفتند و پیامبر فرمود کسی حق ندارد با این افرادی که بخاطر تنبلی نیامدند، صحبت کند. زنانشان هم به خاطر عدم حضور مردانشان، به آنان بی محلی کردند. آنقدر زمانه برایشان تنگ آمد که خود را به ستون مسجد بستند و خداوند توبه آنها را پذیرفت.
اینجا هم حضور و نقش زنان را داریم. اگر این مردان در خانواده طرد نمیشدند، قطعا شرایط بر آنان سخت و غیر قابل تحمل نمی آمد.
حادثه تاریخی دیگر هنگام نزول آیات جهاد است. زنان به پیامبر اعتراض کردند، ما هم جهاد می خواهیم چرا فقط مردان اجرش را داشته باشند. این تبعیض است. پیامبر فرمودند: همان اجر جهاد را شما به روش دیگری می برید. وقتی مشکلات عدم حضور همسر و کارهای منزل و فرزندان را تحمل می کنید، همان اجر را می برید. تبعیضی وجود ندارد فقط روش متفاوت است. زن حق اعتراض دارد.
این استاد حوزه و دانشگاه می افزاید: برخی زنان در جنگ ها همراه پیامبر هستند. گاهی دوشادوش نبی در مواقع اضطرار جنگیده. اصلا زنی که برای کارهای پزشکی و پرستاری می رود باید دوره دیده باشد. گاهی حمل شهدا و تجهیزات جنگ را بر عهده داشتند.
احمد ابن حنبل در مسند خودش نقل می کند: ام زیاد اشجعیه می گوید پیامبر هیچ وقت مانع زنان نشد. ما کارهای مختلفی انجام می دادیم تدارکات، آشپزی و …
ام سنان گفت: به پیامبر گفتم همراه تو در غزوه می آیم و اگر هیچ کاری از دستم بر نیاید مشک ها را تعمیر می کنم. فرمانده آنها ام سلمه همسر پیامبر است .
ام سنان می گوید: ما که مداوای زخمیان را انجام می دهیم، می شود وسط معرکه برویم و زخمی را بیرون بیاوریم؟ پیامبر گفتند: بله و هیچ وقت منع نکردند. ام سلمه و ام سنان در ۷ یا ۸ غزوه کنار پیامبر بودند.
لیلا غفاریه از محدثین است و احادیث معتبری از این خانم داریم که با پیامبر در جبهه بودند. ام عطیه در هفت نبرد در رکاب پیامبر جنگیده است.
اینها آموزش نظامی می خواهد. زن را تربیت می کردند برای مواقع حساس. امینه بنت قیس، از محدثین بزرگ است و دائما در صحنه های جنگ حضور دارد. صفیه عمه پیامبر(ص) در جنگ ها حضور دارد. صفیه نقل می کند: در جنگ خندق در محل اجتماع زنان، چند یهودی حمله می کنند اما حصان که حضور داشت کاری نمیکند. صفیه خطاب به حصان ابن ثابت ( شاعر زمان پیامبر) می گوید وارد جنگ شو. بعد خود صفیه شمشیر را بر می دارد و چند نفر را می کشد و باعث عقب نشینی دشمن می شود .
اسما بنت یزید از محدثین زن مسلمان، خطیب و سخنران است. به او خطیبه النساء می گفتند و در کنار پیامبر خطبه خوانده است.
در زمان امام علی علیه السلام و امام حسین علیه السلام هم زنان حضور دارند. زن و فرزند امام حسین علیه السلام در میدان هایی که مردان فرار کردند، حضور فعال دارند.

_ ضمن تشکر از دقت نظر شما در ذکر مصداق ها، آیا بعد از پیامبر اکرم(ص) هم توجه به نقش آفرینی زنان در جامعه، مورد توجه بود؟

در زمانه تعیین سرنوشت اسلام بعد پیامبر(ص)، در اولین ماجرا یعنی جریان غدیر، زنان جداگانه بیعت کردند و با امام علی (ع) بیعت ایمانی و حمایتی بستند و نه پیامبر و نه امام علی ع آنها را منع نکردند.
حیث ابن اسود مزهج، از مشاوران بلندپایه معاویه است که همسرش محب علی(ع) است و در جنگ جمل، خبرهای معاویه را برای علی ع با روش های مختلف ارسال می کند. همسری که عاشق علی است و وظیفه خود را با قدرت انجام می دهد.
در دوران امام علی( ع)، سوده همدانی نماینده شهر خودش هست و نزد امام آمد و از حاکم شهر خود شکایت کرد. امام هم وقتی صحت سخنان سوده همدانی را دانست، حاکم شهر را عزل کرد. وی در زمان معاویه هم از علی ع دفاع کرد و در مقابل قدرت زمان خود ایستاد.

_ آیا این حضور فعال زنان در مواقع مختلف تاریخ، باعث رنجش زنان و بازماندن از خانه نمی شده است؟

به نکته مهمی اشاره کردید، درست است که اسلام اجازه حضور اجتماعی به زن داد و زن حماسه آفرید، اما زن بودن زن از وی گرفته نشد و ریحانه بودن زن همواره مد نظر بوده است. لذا هیچوقت نگفتند افتخار کنید که شبیه مردان هستید. ظرافت ها و زیبایی های زنان همچنان مورد تایید ائمه و پیامبر بوده است. حتی نقل شده که اتاق همسر اباعبدالله(ع) بسیار زیبا تزیین شده بود.

_ در جریانات غرب، حضور و نقش آفرینی زنان چطور بوده است؟

در جریان غرب حدود ۱۰۰ سال می شود که زنان حق رأی و حق تجمع و اعتراض دارند. در صورتی که زن در اسلام ۱۴۰۰ سال پیش، حق رای داشت و می توانست در سرنوشت جامعه خود اثرگذار باشد و حق تجمع و حق اعتراض، حق مالکیت، حق تجارت، حق اعتراض به ولی خدا را دارا بود.
در اواخر قرون وسطی و اوایل رنسانس اروپا که تازه بحث زنان شروع شد که آیا زن شهروند است یا نه؟
در حالیکه ما در دل اسلام زنانی را داریم که پزشک و جراح و ارتوپد هستند و مدیریت بیمارستان صحرایی را به عهده داشتند مثل رفیده. این خانم بیمارستان صحرایی راه انداخت. جراح و پزشک مسلمان است و در جنگ احزاب مدیریت بیمارستان سیار را به عهده داشت.
بعد از انقلاب فرانسه، از پارلمان فرانسه سوال می شود که زن حق اعتراض و حضور در جامعه را دارد؟ می گفتند خیر. سریال پزشک دهکده هم نمایانگر همین وضعیت بود. اما زن در اسلام تمامی حقوق را داشت حتی پناهندگی سیاسی به زنان داده می شد. اگر مشرکی به زن مسلمان پناهنده شود، همه امت مسلمان باید از پناهنده حمایت کنند.

در اسلام ۱۴۰۰ سال پیش زنان حق رای ، حق مالکیت ، حق اعتراض ، حق دفاع و حضور در اجتماع داشتند بر خلاف زن غربی که به تازگی این حقوق به وی داده شده است.
در قرن ۴ و ۵ هجری، زن پزشک، نویسنده، کاتب و نجوم دان داریم ولی در مورد زنان غرب بعد از کلی اعتراض و … این حقوق داده شد و حتی کارهای علمی زنان با اسم همسر و پدرش چاپ میشد.

_ در مورد انقلاب اسلامی ایران و نقش بانوان هم توضیحی بفرمایید.

حیدری، مبلغ مهدویت در این باره توضیح می دهد: بین انقلاب عاشورا تا انقلاب جهانی امام مهدی (عج)، انقلاب های مختلفی بوده که انقلاب اسلامی ایران یکی از این انقلاب ها هست که حضور زنان بسیار پرررنگ است.
قبل از انقلاب، دوران مشروطه و ملی شدن صنعت نفت، قیام ۳۰ تیر ۱۳۳۱، زنان نقشی فعال داشتند.
اتفاقاتی که زنان در دوران انقلاب انجام دادند شبیه زمان پیامبر بوده است. کتاب حوض خون، مشارکت های نظامی زنان است و حضرت امام ره اینها را نهی نکرد و اجازه حضور در میادین مختلف را داد. خانم مرضیه دباغ حدید چی، که در زمان انقلاب اسلامی ایران شکنجه شد.
بانو مجتهده امین اصفهانی صاحب مخزن عرفان، از بانوان برجسته دوران انقلاب است.
در راهپیمایی ها و تظاهرات هم حضور زنان مشهود است، هم خودش و هم تشویق برای حضور خانواده اش.
حیدری ادامه می دهد: در دفاع مقدس مسئولیت پذیری زنان را مشاهده می کنیم. شیرزنان همراه شهید چمران، نقش رزمی و جنگ های چریکی داشتند.
کتاب ریاحین الشریعه در این باب است.
با انقلاب ما، زنان لبنانی و زنان سوریه ای بیدار شدند و در جنگ ها حضور داشتند.

_ در دوران ظهور و انقلاب حضرت مهدی(عج) حضور زنان چگونه خواهد بود؟

حیدری می گوید: انقلاب اسلامی ایران یک الگو و نمونه است و امام با این انقلاب تئوری فرهنگ و تمدن اسلامی را به اثبات رساند که ذیل امت اسلامی می توان همه را جمع کرد و زنان این دوران الگوی زنان جهان هستند و باید با اعمال خودشان هویت اصلی زن اسلامی را به جهانیان نشان دهند.
زنان ما نباید کم بیاورند. باید با قدرت به پیش روند تا همه تلاشهای تاریخ به ثمر بنشیند. همان بیعت های زنان صدر اسلام که پای بندی بر آرمانهای اسلام و انقلاب است، توسط زنان ما نیز مجدانه دنبال شده و به فضل الهی خواهد شد تا استقرار حکومت عدل جهانی.
حیدری می افزاید: نقطه عطف بعدی، انقلاب مهدوی است.
در انقلاب جهانی امام مهدی هم، زنان حضور خواهند داشت و همچون نمونه های متعدد تاریخ، دوشادوش مردان خواهند بود و نقش خود را کامل و جامع ایفا خواهند کرد.
وظیفه زن مسلمان که از زمان عاشورا تاکنون پی گرفته شده است، ایجاد تمدن اسلامی ست.