تعقیبات مخصوص نماز صبح
تعالیم و آموزه های دینی و سیره و کلام اولیا و اوصیا و بزرگان دین، بر این امر تأکید دارند که دعا و راز و نیاز با خداوند متعال، به ویژه بعد از خواندن نمازهای واجب، یکی از مستحبات محبوب و مؤثر در پیشگاه باری تعالی است. به همان اندازه که فضیلت نماز صبح، از باقی نمازها بیشتر است، تعقیبات آن نیز، ارج و فضیلت بیشتری دارند. احادیث و روایات بسیاری در این باب وارد شده که ذیلاً اشاره خواهیم کرد، لیکن در این بخش، به تعقیبات مخصوص نماز صبح خواهیم پرداخت. همراه ما باشید.
توصیه به تعقیبات نماز در آیات قرآن
منظور از تعقیبات، دعا خواندن در عقب نمازِ یومیه است، مفسّرینِ قرآن، آیات ۷ و ۸ سوره انشراح «فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ * وَ إِلی رَبِّکَ فَارْغَبْ» را اینگونه تفسیر کردهاند که: «هر گاه نمازهای پنجگانه یومیّه را به پایان رساندی، فانصب الی ربّک، یعنی «پس توجّه کن به سوی حضرت حقّ و رغبت نما به خواندن دعا»، و از خدای تعالی درخواست کن تا آنچه می خواهی به تو بدهد.»[۱]
تعقیبات نماز صبح
تلاوت اذکار و دعاهایی برای تعقیب نماز صبح وارد شده است که در سیره و کلام بزرگان دین، مورد توصیه و تأکید قرار گرفته است. برخی از این تعقیبات، مشترک در همه ی نمازهای یومیه است و برخی مخصوص به نماز صبح است. در تعقیبات نماز صبح چنین آمده است:
بعد از نماز صبح، می گویی: «اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَاهْدِنِى لِمَا اخْتُلِفَ فِیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإذْنِکَ، إِنَّکَ تَهْدِى مَنْ تَشَاءُ إِلىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ.»؛ خدایا بر محمد و خاندان محمد درود فرست و مرا به آن حقیقتى که در آن اختلاف شده به اذن خود راهنمایى کن، تو هرکه را بخواهى به راه راست هدایت می‌کنی.
ذکر صلوات خاصّه
بعد از آن ده مرتبه بگو: «اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ الْأَوْصِیاءِ الرَّاضِینَ الْمَرْضِیِّینَ بِأَفْضَلِ صَلَواتِکَ، وَبارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ، وَالسَّلامُ عَلَیْهِمْ وَعَلىٰ أَرْواحِهِمْ وَأَجْسَادِهِمْ وَرَحْمَهُ اللّٰهِ وَبَرَکَاتُهُ.»؛ خدایا برترین درودهایت را بر محمد و خاندان محمد، آن جانشینان خشنود و پسندیده نثار کن و برترین برکات خود را بر آنان سرازیر کن و سلام بر ایشان و بر ارواح و بدن‌های پاکشان باد و رحمت و برکات خدا بر آنان باد.
اقرار به حبّ امیر المؤمنین
سپس می گویی: «اللّٰهُمَّ أَحْیِنِى عَلىٰ مَا أَحْیَیْتَ عَلَیْهِ عَلِىَّ بْنَ أَبِى طَالِبٍ، وَأَمِتْنِى عَلَىٰ مَا ماتَ عَلَیْهِ عَلِىُّ بْنُ أَبِى طالِبٍ عَلَیْهِ السَّلامُ.»؛ خدایا زنده بدار مرا بر آنچه که علی بن ابی‌طالب را بر آن زنده داشتی و بمیران مرا بر آنچه که علی بن ابی‌طالب (درود بر او) بر آن از دنیا رفت.
طلب استغفار
بعد از آن، صد مرتبه استغفار کن با این ذکر: «أَسْتَغْفِرُ اللّهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ»؛ از خدا آمرزش می‌خواهم و به سوی او باز می‌گردم. البته، در تعداد آن، اندکی اختلاف است، چنانچه شیخ صدوق رحمه الله علیه، به نقل از امام محمد باقرعلیه السلام چنین روایت کرده است که: هر کس بعد از نماز صبح، هفتاد مرتبه استغفار کرده و بگوید: اَسْتَغْفِرُ اللّهَ رَبِّى وَ أَتُوبُ إلَیْهِ، یقین بدان که خداوند او را بیامرزد.[۲]
و صد مرتبه بگو: «أَسْأَلُ اللّهَ الْعَافِیَهَ»؛ از خدا سلامت و تندرستی مى‌خواهم.
و صد مرتبه بگو: «أَسْتَجِیرُ بِاللّهِ مِنَ الْنَّارِ»؛ پناه می‌برم به خدا از آتش دوزخ.
و صد مرتبه بگو: «وَ أَسْأَلُهُ الْجَنَّهَ»؛ از او بهشت می‌خواهم.
و صد مرتبه بگو: «أَسْأَلُ اللّهَ الْحُورَ الْعِینَ.»؛ از خدا حورالعین درخواست دارم.
و صد مرتبه بگو: «لا إِلهَ إِلّا اللّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ الْمُبِینُ.»؛ معبودى جز خدا نیست؛ آن فرمانده و حقیقتِ آشکارِ هستى.
خواندن سوره توحید
سپس صد مرتبه سوره توحید را بخوان.(در تعداد خواندن سوره توحید، اختلاف است، چنانچه شیخ صدوق علیه الرحمه، به نقل از امام علی علیه السلام، چنین روایت کرده است که: کسی که بعد از اقامه نماز صبح، یازده مرتبه سوره توحید را بخواند، در آن روز به معصیتی دچار نمى شود هرچقدر هم که شیطان تلاش کند.[۳]
ذکر صلوات
و صد مرتبه ذکر: «صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ.»؛ درود خدا بر محمد و خاندان محمد باد. در روایتى چنین آمده است که: «هر کس، پس از ادای نماز صبح، صد مرتبه صلوات بر حضرت محمد و آل او فرستد، خدای تعالی او را از آتش جهنم محافظت فرماید.»[۴]
ذکر تسبیح
و صد مرتبه: «سُبْحَانَ اللّٰهِ، وَالْحَمْدُ للّٰهِ، وَلَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، وَاللّٰهُ أَکْبَرُ، وَلَا حَوْلَ وَلَا قُوَّهَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ.»؛ پاک و منزه است خدا و ستایش ویژه خداست و معبودى جز خداى یکتا نیست و خدا از هر وصفى برتر است و هیچ نیرو و توانى نیست جز به خداى بلندمرتبه بزرگ.
و صد مرتبه بگو: «مَا شَاءَ اللّٰهُ کَانَ، وَ لَا حَوْلَ وَلَا قُوَّهَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِىِّ الْعَظِیمِ.»؛ آنچه خدا بخواهد می‌شود، هیچ نیرو و توانى نیست جز به خداى بلندمرتبه بزرگ.
دعای امام علی علیه السلام، بعد از نماز صبحِ لیله المبیت
بعد از این اذکار صدتایی، می گویی: «أَصْبَحْتُ اللّٰهُمَّ مُعْتَصِماً بِذِمَامِکَ الْمَنِیعِ الَّذِى لَایُطاوَلُ وَلَا یُحاوَلُ، مِنْ شَرِّ کُلِّ غاشِمٍ وَ طَارِقٍ مِنْ سَائِرِ مَنْ خَلَقْتَ وَ مَا خَلَقْتَ مِنْ خَلْقِکَ الصَّامِتِ وَالنَّاطِقِ، فِى جُنَّهٍ مِنْ کُلِّ مَخُوفٍ، بِلِبَاسٍ سَابِغَهٍ وَِلَاءِ أَهْلِ بَیْتِ نَبِیِّکَ، مُحْتَجِباً مِنْ کُلِّ قاصِدٍ لِى إِلىٰ أَذِیَّهٍ، بِجِدَارٍ حَصِینِ الإِخْلَاصِ فى الاعْتِرافِ بِحَقِّهِمْ، وَالتَّمَسُّکِ بِحَبْلِهِمْ، مُوقِناً أَنَّ الْحَقَّ لَهُمْ وَ مَعَهُمْ وَ فِیهِمْ وَ بِهِمْ، أُوالِى مَنْ وَالَوْا، وَ أُجانِبُ مَنْ جَانَبُوا، فَأَعِذْنِى اللّٰهُمَّ بِهِمْ مِنْ شَرِّ کُلِّ مَا أَتَّقِیهِ یَا عَظِیمُ، حَجَزْتُ الْأَعادِىَ عَنِّى بِبَدِیعِ السَّمٰواتِ وَالْأَرْضِ، إِنَّا ﴿جَعَلْنا مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ سَدّاً وَمِنْ خَلْفِهِمْ سَدّاً فَأَغْشَیْناهُمْ فَهُمْ لَایُبْصِرُوُنَ﴾.» [۵]
خدایا صبح کردم درحالی‌که پناه آورده‌ام به پناهگاه بلند و استوار تو، پناهگاهی که در معرض دستبرد و دگرگونی قرار نمی‌گیرد، از شر هر بیدادگر و هر شبگرد راهزن، از هر که و هرچه که آفریدی، از آفریدگان خاموش و گویایت، در حفاظتی نگهدار از گزند هر چیز هراسناکی، همراه با پوششی گسترده از محبّت خاندان پیامبرت و در پوششی استوار از هرکه قصد آزار مرا دارد در پس دیوار محکمی فراهم آمده، از اخلاص در اعتراف به‌حق اهل بیت و تمسک به رشته ولایتشان با یقین به اینکه حق از آن ایشان و با ایشان و در ایشان و پابرجا به وجود آن بزرگواران است. دوست دارم کسانی که آنها دوست دارند و برکنارم از کسانی که ایشان (از آنان) دوری می‌گزینند، خدایا پس به حقشان مرا از گزند هرچه که از آن پروا دارم پناه ده، ای بزرگ، از خود دور ساختم دشمنان را به یاری پدید آورنده آسمان‌ها و زمین، همان‌طور که قرآن می‌فرماید: «[به کیفر لجاجت و کبرشان] از پیشِ روی [دل و روح]شان، و از پشت سرِ [جان و وجود]شان حایلی [بلند و تاریک زا] قرار داده ایم، و [دیدگان] آنان را به صورتی فراگیر پوشانده ایم که نور هدایت را نمی بینند.»
همانا این دعایى است که خواندن آن، هر صبح و شام، توصیه می‌شود و نیز دعایی است که حضرت علی علیه السلام در شب هجرت رسول الله، وقتی که در بستر ایشان خوابید، خواند. [۶]
دعای رفع آفات
در کتاب تهذیب [۷] چنین آمده که: هرکس در تعقیب نماز صبح، ده مرتبه بگوید: «سُبْحَانَ اللّٰهِ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهَ إِلّا باللّٰهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ.»؛ پاک و منزه است همراه با ستایش، خداى بزرگ و سپاس از آن اوست و هیچ نیرو و توانی نیست جز به خداى بلندمرتبه بزرگ.
خدای تعالی، او را از آفاتی همچون کوری و جذام و دیوانگی و فقر و ماندن زیر آوار و زوال عقل به هنگام پیری در امان قرار خواهد داد.
دعای رفع بلایا
همچنین، شیخ کلینی علیه الرحمه از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که: «هرکس پس از نماز صبح و نماز مغرب، این ذکر را هفت مرتبه بگوید: «بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ، لَاحَوْلَ وَ لَا قُوَّهَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ.»؛ به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانی‌اش همیشگى است، هیچ نیرو و توانى نیست جز به خداى بلند مرتبه بزرگ.
پروردگار، هفتاد نوع از انواع آفات و بلاها را که کمترین آنها، دیوانگی، ریح (بیماری ورم معده) و پیسی (نوعی بیماری پوستی) است، از او دور می سازد و چنانچه تیره بخت باشد، نامش از دفتر تیره بختان پاک شده و در دفتر سعادتمندان ثبت می‌شود.
دعا برای بهبود درد چشم
همچنین، شیخ، از آن حضرت روایت کرده که برای همه امور دنیوی و اخروی و بهبود درد چشم، پس از نماز صبح و نماز مغرب این دعا را بخوانید: «اللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْکَ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، واجْعَلِ النُّورَ فِى بَصَرِى، وَالْبَصِیرَهَ فِى دِینِى، وَالْیَقِینَ فِى قَلْبِى، وَالْإِخْلاصَ فِى عَمَلِى، وَالسَّلامَهَ فِى نَفْسِى، وَالسَّعَهَ فِى رِزْقِى، وَالشُّکْرَ لَکَ أَبَداً مَا أَبْقَیْتَنِى.» [۸]
خدایا! به حق محمّد و خاندان محمّد بر تو، درود فرست بر محمّد و خاندان محمّد و قرار بده در دیده‌ام نور و در دینم بصیرت و در قلبم یقین و در عملم اخلاص و در جانم سلامت و در روزیم فراوانی و سپاس بر خود را تا زمانی که مرا باقی می‌داری نصیب کن.
دعای برآورده شدن حوائج
شیخ ابن فَهد [۹] در کتاب عدّه الدّاعی، از قول امام رضا علیه السلام، چنین نقل کرده است که: هرکس، پس از ادای نماز صبح، این اذکار و کلمات را بگوید، حاجتی طلب نکند مگر آنکه اجابت شود و خدای تعالی، هر آنچه که برایش اهمیت دارد، در اختیارش نهد و آن اذکار، از این قرار است:
«بِسْمِ اللّٰهِ وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، ﴿وَ أُفَوِّضُ أَمْرِى إِلَى اللّٰهِ إِنَّ اللّٰهَ بَصِیرٌ بِالْعِبادِ، فَوَقَاهُ اللّٰهُ سَیِّئاتِ مَا مَکَرُوا﴾، ﴿لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّى کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ، فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَ نَجَّیْناهُ مِنَ الْغَمِّ وَ کَذَلِکَ نُنْجِى الْمُؤْمِنِینَ﴾. ﴿حَسْبُنَا اللّٰهُ وَ نِعْمَ الْوَکیلُ، فَانْقَلَبُوا بِنِعْمهٍ مِنَ اللّٰهِ وَ فَضْلٍ لَمْ یَمْسَسْهُمْ سُوءٌ﴾، مَا شَاءَ اللّٰهُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهَ إِلّا بِاللّٰهِ، مَا شَاءَ اللّٰهُ لَا مَا شَاءَ النَّاسُ،
به نام خدا، درود خدا بر محمد و خاندانش، «من کارم را به خداوند وا می گذارم؛ زیرا خداوند به بندگان بیناست؛ پس [در نتیجۀ واگذاری کارش به خداوند] خداوند او را از نقشه های شوم آنان [که می خواستند بر ضد وی به کار گیرند] حفظ کرد»، «معبودی جز تو نیست، تو [از هر عیب و نقصی] منزّهی، همانا من [به سبب کناره گیری از قومم بدون اِذن تو،] از ستمکاران بر خود هستم؛ پس دعایش را مستجاب کردیم و از اندوه نجاتش دادیم و مؤمنان را این گونه نجات می دهیم»، «خداوند برای ما بس است و او نیکو کارسازی است؛ [آنان بدون توجه به سخنان منافقان و عوامل نفوذی در جنگ «حَمراءُ الاَسَد» شرکت کردند]، پس با نعمت و احسانی بزرگ از سوی خدا [از جبهۀ جنگ] بازگشتند درحالی که هیچ آسیبی به آنان نرسیده بود» آنچه خدا بخواهد همان می‌شود، هیچ نیرو و توانی نیست جز به خدای [بلند مرتبه بزرگ]؛ آنچه خدا بخواهد آن می‌شود نه آنچه مردمان بخواهند؛
مَا شَاءَ اللّٰهُ وَ إِنْ کَرِهَ النَّاسُ، حَسْبِىَ الرَّبُّ مِنَ الْمَرْبُوبِینَ، حَسْبِىَ الْخالِقُ مِنَ الْمَخْلُوقِینَ، حَسْبِىَ الرَّازِقُ مِنَ الْمَرْزُوقِینَ، حَسْبِىَ اللّٰهُ رَبُّ الْعالَمِینَ، حَسْبِى مَنْ هُوَ حَسْبِى، حَسْبِى مَنْ لَمْ یَزَلْ حَسْبِى، حَسْبِى مَنْ کَانَ مُذْ کُنْتُ لَمْ یَزَلْ حَسْبِى، حَسْبِىَ اللّٰهُ، لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَ، عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ، وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ.
آنچه خدا بخواهد، همان خواهد شد گرچه مردمان خوش ندارند، کفایت می‌کند پروردگار مرا از یاری پروردگان، آفریدگار مرا از کمک آفریده‌ها، روزی دهنده مرا از لطف روزی خواران، خدای یکتا پروردگار جهانیان کفایتم می‌کند، مرا بس است آنکه به‌حقیقت مرا بس است، مرا بس است آنکه همواره مرا بس است، مرا بس است آنکه همواره از آنگاه که بوده‌ام مرا بس بوده است، مرا بس است خدایی که معبودی جز او نیست، بر او توکل نمودم و اوست پروردگار عرش بزرگ.
سوره قدر
در ادامه تعقیبات نماز صبح، حدیثی از امام باقرعلیه السلام روایت شده است که می فرماید: هر کس هفت مرتبه سوره قدر را پس از طلوع فجر، بخواند، هفتاد صف از ملائکه بر او درود مى فرستند و هفتاد مرتبه براى او طلب رحمت مى کنند.[۱۰]
دعای رفع پریشانی و سختی
شیخ ثقه الاسلام نوری رحمه الله علیه [۱۱] در کتاب دارالسلام، از قولِ استاد خود، ملاّ فتحعلی سلطان‌آبادی، چنین نقل کرده است که: یکی از فضلا به نام ملاّ محمّد صادق عراقی، درنهایت سختی و پریشان حالی بود و به هیچ طریق، در کارش گشایشی فراهم نمی شد تا آنکه یک شب در عالم خواب، دید که خیمه ای بزرگ با گنبدی عظیم برپاست، پرسید این خیمه از آنِ کیست؟ گفتند: متعلق به امام قائم عجل الله فرجه است. پس با عجله، به خدمت حضرت ولی عصر رسید و پریشانی و سختی احوال خود را به محضر آن حضرت عرضه کرد و از ایشان، دعایی برای گشایش در کار و رفع پریشانی خویش طلب نمود.
امام زمان ارواحنا فداه، او را به سیدی از اولاد صالح خود، ارجاع داد و خیمه‌اش را به ملّا محمد صادق، نشان داد. وی به تعجیل از خدمت آن حضرت خارج شد و به سمت خیمه ی مورد نظر رفت. وقتی وارد خیمه شد، دید که سید محمّد سلطان آبادی است که روی سجّاده ی عبادت نشسته و مشغول دعا و راز و نیاز است.
ملّا محمد صادق، خدمت سید محمد سلام عرض کرد و حکایت احوال پریشانِ خود را برای ایشان بازگو کرد. سید، دعایی را برای گشایش امور و فراخی رزق و روزی به او تعلیم کرد. پس از اینکه از خواب بیدار شد، در حالی که آن دعا هنوز در خاطرش بود، به قصدِ خانه سید، حرکت کرد با وجود آنکه، ملّا، پیش از دیدنِ این خواب با سید محمد سلطان آبادی، بنا به دلیلی که عنوان نمی‌کرد، میانه خوبی نداشت و از او دوری می کرد.
هنگامی که به خدمت سیّد محمّد رسید، ایشان را به همان حالتی که در عالمِ خواب دیده بود، مشاهده کرد که بر سجاده نمازش نشسته و مشغول گفتن ذکر و طلب استغفار است. پس خدمت سیّد سلام کرد، ایشان جواب سلامش را داد و لبخندی زد، آنگونه که گویا از ماوقع آگاه باشد!
سپس، ملّا از سید برای گشایش در امور خود دعایی خواست. سیّد همان دعایی را که در خواب به او تعلیم کرده بود، یاد داد. ملّا محمد صادق، مشغول به مداومت در خواندن آن دعا کرد و در مدت زمان اندکی، حسناتِ دنیا از هرسو به او روی آورد و بدین ترتیب از سختی و تنگدستی نجات یافت.
مرحوم حاج ملاّ فتحعلی، سیّد محمد را با تعریف و تمجید شایسته‌ای می ستود و چندین بار به زیارت ایشان نائل شده و زمانی چند هم افتخار شاگردی ایشان را داشت. و امّا، آنچه که سیّد، در خواب و بیداری به ملا محمد صادق تعلیم کرد، سه چیز بوده:
-
- پس از سپیده‌دم دست را بر سینه گذاشته و هفتاد مرتبه ذکر «یا فَتّاح»؛ [ای گشاینده مشکلات] بگوید.
- مداومت و استمرار به خواندن این دعا که در کتاب کافی آمده است. دعایی که رسول خدا صلوات الله علیه، به یکی از صحابه خویش که دچار پریشانی و ناخوشی شده بود، آموخت و از برکت خواندن این دعا ناخوشی و پریشانی در اندک زمانی از وی برطرف شد:
«لَا حَوْلَ وَلَا قُوَّهَ إِلّا بِاللّٰهِ، تَوَکَّلْتُ عَلَى الْحَیِّ الَّذِی لَایَمُوتُ، وَالْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً، ولَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِى الْمُلْکِ، وَلَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَکَبِّرْهُ تَکْبِیراً.»؛ هیچ نیرو و توانى نیست جز به خداى [بلند مرتبه بزرگ]، توکل کردم بر آن زنده جاودانی که هرگز نمی‌میرد و ستایش خدای را که فرزندی نگرفته و در فرمانروایی شریکی برایش نبوده و از خواری و ناتوانی سرپرستی نداشته است و بی‌اندازه بزرگش شمار.
-
- در تعقیب نمازهاى صبح، دعایى را که از شیخ بزرگوار، ابن فهد روایت شده (پیشتر به آن اشاره شد) را بخواند.
دعای نزدیک به اسم اعظم
امام رضا علیه السلام، فرموده اند: هر کس پس از ادای نماز صبح، یکصد مرتبه بگوید: «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ، لا حَوْلَ وَ لا قُوَّهَ إلاّ بِاللّهِ الْعَلِىِّ الْعَظیم»، به یقین که این ذکر، به اسم اعظمِ خدای تعالی از سیاهى چشم به سفیدى آن نزدیکتر است.[۱۲]
مسواک زدن و تلاوت قرآن
نقل است که امام رضا علیه السلام، در آن مدتی که در خراسان بودند، پس از به جای آوردن نماز صبح تا هنگام طلوع آفتاب در محلّ نماز خویش مى نشستند و تعقیباتِ نماز را انجام می دادند، سپس کیسه ی حاوی مسواک هاى مخصوص ایشان را مى آوردند و آن حضرت با آنها مسواک مى کردند، آنگاه به تلاوت قرآن مى پرداختند.[۱۳]
پی نوشت ها
- تفسیر اطیب البیان، سید عبدالحسین طیب و تفسیر روان جاوید، ثقفى تهرانى
- ثواب الاعمال، صفحه ۱۶۵ و بحارالانوار جلد ۸۳، صفحه ۱۳۴، حدیث ۱۵.
- ثواب الاعمال، صفحه ۴۵ و بحارالانوار، جلد ۸۳، صفحه ۱۳۵، حدیث ۱۸.
- بحارالانوار، جلد ۸۳، صفحه ۱۳۳، حدیث ۱۰
- مصباح المتهجّد، صفحه ۲۱۲ و بحارالانوار، جلد ۸۳، صفحه ۱۴۸، حدیث ۳۱
- بلد الامین، صفحه ۲۷.
- تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه که به اختصار به تَهذیبُ الأحکام مشهور است، از مهم‌ترین و مفصل‌ترین منابع فقهی شیعه امامیه و یکی از چهار کتاب اصلی روایی شیعه، مشهور به کتب اربعه است. این اثر نوشته ابوجعفر محمد طوسی، مشهور به شیخ طوسی است که اولین و جامعترین اثر اوست.
- کافى، جلد ۲، صفحه ۵۴۹، حدیث ۱۱
- جمال الدین احمد بن شمس الدین محمد بن فَهْد حِلّی اَسَدی(۷۵۷-۸۴۱ق)، از فقیهان و محدّثان امامی که شهرت او بیشتر در اخلاق، دعا و عرفان است.
- بحار الانوار، جلد ۸۳، صفحه ۱۶۱، حدیث ۴۰.
- شیخ میرزا حسین بن محمد نوری طبرسی (۱۲۵۴-۱۳۲۰ق) معروف به محدث نوری از محدثان شیعه در قرن سیزدهم هجری بود.
- مهج الدعوات، صفحه ۳۱۶ و بحارالانوار، جلد ۸۳، صفحه ۱۶۲، حدیث ۴۱
- فقیه، جلد ۱، صفحه ۵۰۴، حدیث ۱۴۵۱
- تعقیبات نماز صبح