کیفیت نماز دهه اول ذی الحجه
برای دهه ی اول ماه ذی الحجه یا همان، ایام معلومات [۱] فضیلت بسیاری برشمرده اند و برای بهره مندی از این فضیلت ها، اعمالی همچون نماز و روزه و دعا و … توصیه شده است. نمازِ دهه اول ذی الحجه که به نماز واعدنا معروف است، دو رکعت نماز مستحبی است که در ده شب ابتدای ذی الحجه خوانده می شود. بر اساس روایتی، هر کس که در دهه اول ماه ذی الحجه، بر خواندن این نماز، مداومت نماید، در اجر و ثواب حجاج بیت الله الحرام، شریک خواهد بود. در این مجال با نماز دهه اول ذی الحجه، آشنا خواهیم شد. با ما همراه باشید.
نحوه خواندن نماز دهه اول ذی الحجه (واعدنا)
این نماز، مانند سایر نمازهای مستحبی، دو رکعت است، به این صورت که در هر رکعت، پس از قرائت سوره ی حمد و سوره توحید، آیه ی «وَ واعَدْنا مُوسی ثَلاثِینَ لَیلَهً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیلَهً وَ قالَ مُوسی لِأَخِیهِ هارُونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ»؛ و با موسی [برای عبادتی ویژه و دریافت تورات] سی شب وعده گذاشتیم و آن را با [افزودن] ده شب کامل کردیم، پس میعادگاه پروردگارش به چهل شب پایان گرفت، و موسی [هنگامی که به میعادگاه می رفت] به برادرش هارون گفت: در میان قومم جانشین من باش و به اصلاح برخیز و از راه و روش مفسدان پیروی مکن.[۲]، قرائت می‌شود.[۳]
نکته:
آیه ۱۴۲ سوره اعراف، به میقات چهل روزه ی حضرت موسی علیه السلام در طور سیناء برای اخذ الواح از خداوند متعال اشاره دارد. در مدت حضور حضرت موسی در طور سیناء، برادرش هارون، به عنوان جانشین ایشان در میان قوم بنی‌اسرائیل بود.[۴] طبق مفاد این آیه، حضرت موسی، ابتدا ۳۰ شب را در طور سیناء به سر برد، سپس ۱۰ شب دیگر هم به آن اضافه شد. طبق برخی روایات و تفاسیری که از این آیه شده، ۳۰ شبِ ابتدایی، به ماه ذی القعده و ۱۰ شب بعدی که به آن اضافه شده، به دهه اول ماه ذی الحجه تفسیر شده است.[۵]
زمان و مکان خواندن نماز واعدنا
زمان خواندن نماز واعدنا، ده شب اول ماه ذی الحجه و بین نماز مغرب و عشاء است.[۶] اما، درباره ی مکان خواندن این نماز، محدودیتی وجود ندارد و در همه ی اماکنی که شرایط صحت مکان نماز را دارا باشند، می توان این نماز را به جای آورد.
فضیلت و پاداش خواندن نماز دهه اول ذی الحجه
در باب فضیلت نماز واعدنا همین بس که، امام باقر علیه السلام خواندن آن را به فرزندش – امام صادق علیه السلام – توصیه فرموده و تأکید کرده است که خواندن این نماز را در دهه اول ماه ذی الحجه ترک نکند، زیرا در صورت مداومت بر خواندنِ آن، در ثواب حجاج خانه ی خدا شریک خواهد بود، هر چند که اصلاً به حج نرفته باشد.[۷]
سندیت نماز واعدنا
سید ابن طاووس رحمه الله علیه، روایتِ امام باقر علیه السلام درباره ی پاداش و فضیلت نماز دهه ی اول ذی الحجه را از کتاب ابن اُشناس نقل کرده است.[۸] طبق توضیحاتی که در کتاب وسائل الشیعه ی شیخ حر عاملی، آمده نام کتاب ابن اُشناس، «عمل ذی الحجه» بوده است.[۹]
فضیلت و اهمیت ماه ذی الحجه
ذی الحجه آخرین ماه از سال قمری و یکی از ماه‌های شریف و پرفضیلت است و به این دلیل موسم حج در این ماه شریف است و مناسک حج در این ماه، انجام می‌شود، ذی الحجه نامیده شده است.[۱۰] این ماه یکی از ماه‌های حرام (رجب، ذی القعده، ذی الحجه، محرم) است[۱۱] که جایگاه خاص و احترام ویژه ای دارند و جنگ کردن و خونریزی در آنها به دلیل نص صریح قرآن کریم در برخی آیات مانند آیه ی ۲۱۷ سوره بقره،«یَسْأَلُونَکَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِیهِ ۖ قُلْ قِتَالٌ فِیهِ کَبِیرٌ ۖ وَصَدٌّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَکُفْرٌ بِهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَإِخْرَاجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَکْبَرُ عِنْدَ اللَّهِ ۚ… »؛ از تو، در باره جنگ کردن در ماه حرام، سؤال می‌کنند؛ بگو: «جنگ در آن، (گناهی) بزرگ است؛ ولی جلوگیری از راه خدا (و گرایش مردم به آیین حق) و کفر ورزیدن نسبت به او و هتک احترام مسجد الحرام، و اخراج ساکنان آن، نزد خداوند مهمتر از آن است؛ حرام شمرده شده است.[۱۲]
علاوه بر این، ماه ذی الحجه یکی از ماه‌های فریضه ی باشکوه حج (شوال، ذی القعده و ذی الحجه) نیز به شمار می‌رود که حاجیان به انجام اعمال و مناسک حج می پردازند.[۱۳] در آیه ۱۹۷ سوره بقره، منظور از؛ «الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَّعْلُومَاتٌ؛ حجّ در ماه‌های معینی است.»، همین ماه‌‌ها هستند.
دهه اول ماه ذی الحجه، از ایام پرفضیلتِ ایامِ ویژه ی حج و زیارت خانه ی خدا در شهر مکه است. اعیاد و مناسبت های مهمی همچون؛ عید قربان، عید سعیدغدیر، واقعه ی مباهله و … که از مهمترین وقایع و رویدادهای دینی و مذهبی هستند، در این ماه به وقوع پیوسته اند.
برخی از محققان علوم دینی و قرآنی، دهه اول ماه ذی الحجه را با توجه به آیه ۱۴۲ سوره اعراف؛ «وَ وَاعَدْنَا مُوسَىٰ …» ادامه و مکمل اربعین کلیمی دانسته‌اند. [۱۴]
در برخی از احادیث و روایات، لیالی دهگانه ای که خداوند متعال در آیات ۱و۲ سوره فجر به آن سوگند یاد کرده، «وَالْفَجْرِ وَلَیَالٍ عَشْرٍ» شبهای دهه ی اوّل ماه ذی الحجه هستند.[۱۵] به علاوه، خداوند متعال در آیه ۲۸ سوره حج، ضمن توصیف فریضه عظیم حج، به «أیام مَعْلُومات» اشاره کرده است که مؤمنان باید در آن ایام، همواره به یاد خدا باشند. یکی از تعابیر معروفِ «أیام مَعْلُومات» در روایات، همین دهه ی اوّل ماه ذی الحجه است.[۱۶] که نشان دهنده اهمیت و فضیلت روزها و شبهای این ده روز است.
پیامبر گرامی اسلام، حضرت محمد صلی الله علیه فرمودند: «عبادت و کار نیک در هیچ ایامی به اندازه ی این روزها (ده روز اوّل ماه ذی الحجه) فضیلت ندارد.»[۱۷]
علاوه بر دهه ی اول این ماه، که به ایام معلومات معروف شده، به طور اخص، برای برخی از روزهای خاصِّ این ماه نام‌های ویژه ای در قرآن و روایات به کار رفته است که نشان از اهمیت و فضیلت آنها دارد؛ از جمله روز «تَروِیه» برای روز هشتم ذی الحجه، روز «عَرَفه» و «یوم مشهود» برای روز نهم، «عید قربان» یا «اَضحی» یا روز «نَحر» برای روز دهم، «ایام معدودات» و «ایام تَشریق» و «ایام مِنا» برای روزهای یازدهم تا سیزدهم ذی الحجه، «یوم قَر» (روز استقرار حاجیان در مِنا) برای روز یازدهم، «یوم نَفْر» و برای روز دوازدهم، «نَفرِ اول» و «یوم نَفْرِ ثانی» و برای روز سیزدهمِ این ماه هم،«صَدَر»[۱۸] و «حَصبَه»[۱۹] [۲۰]
چنانچه امام صادق علیه السلام در تفسیر آیات ۲۰۳سوره بقره و ۲۲سوره حج؛ «وَ اذْکُرُوا اللَّهَ فی أَیَّامٍ مَعْدُودات»، فرمودند: «أَیَّامُ التَّشْرِیقِ الثَّلَاثَهُ وَ الْأَیَّامُ الْمَعْلُومَاتُ الْعَشَرَهُ مِنْ ذِی‌الْحِجَّه»؛ بدین معنی که؛ ایام معدودات سه روز یازدهم تا سیزدهم ذی الحجه و ایام معلومات (حج ۲۲) دهه ی اول این ماه شریف است.
علاوه بر وقایع ذکر شده، رویدادهای مهم دیگری نیز در این ماه رخ داده است. از آن جمله؛ ازدواج امام علی علیه السلام با حضرت فاطمه سلام الله علیها که در روز اول ذی الحجه واقع شده و شهادت امام باقر علیه السلام که در روز هفتم این ماه و در سال ۱۱۴ قمری رخ داده است.
پی نوشت ها
- مطابق تفسیر آیه ۲۸ سوره حج؛ «لِیَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَیَذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِی أَیَّامٍ مَعْلُومَاتٍ عَلَىٰ مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِیمَهِ الْأَنْعَامِ ۖ فَکُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِیرَ»؛ تا منافع خود را [از برکت این سفر معنوی] مشاهده کنند، و نام خدا را در روزهایی معین [که برای قربانی اعلام شده] بر دام های زبان بسته ای که به آنان عطا کرده ذکر کنند، [چون قربانی کردید] از آن بخورید و تهیدست را نیز اطعام کنید.
- سوره اعراف، آیه ۱۴۲
- قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۴ش، ذیل «اعمال ماه ذی‌الحجه»، ص۴۰۱.
- نگاه کنید به: قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۳۹.
- برای نمونه نگاه کنید به: قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۳۹.
- قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۴ش، ذیل «اعمال ماه ذی الحجه»، ص۴۰۱.
- سید بن طاووس، الاقبال الاعمال، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۱۷.
- همان
- شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۸، ص۱۸۳.
- مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۸۹
- نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۱، ص۳۲.
- همان
- مشکینی، مصطلحات فقه، بی‌تا، ص۳۲۲.
- سایت آیت الله جوادی آملی
- قمی، تفسیر قمی، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۴۱۹.
- طوسی، مصباح المتهجّد، ۱۴۱۱ق، ص۶۷۱.
- سید بن طاووس، اقبال، دفتر تبلیغات اسلامی، ص۳۱۷.
- به معنای رجوع و بازگشت به تناسب بازگشت حجاج از سرزمین منا
- به معنای سنگ ریزه و سنگ ریزه انداختن (رمی جمرات) که یکی از اعمال حاجیان در روز سیزدهم ماه ذی الحجه است.
- دانشنامه جهان اسلام، مدخل ذی‌الحجه، ج۱۹، ص۵۳.
منابع
- قمی، مفاتیح الجنان
- دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایره المعارف اسلامی
- سید بن طاووس، الاقبال باعمال الحسنه، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، دار الکتاب، قم، ۱۳۶۷ش.
- نجفى، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.