نحوه خواندن نماز غفیله
به برکت وجود پیامبر گرامی اسلام و امامان معصوم علیهم السلام، راههای رسیدن به خدا، برای امت اسلام، روشن و فراخ هستند، چرا که ابزار و مرکب های قدم گذاشتن در این راهها بسیارند. دعاها و عبادات و نمازهاغی مستحبی از جمله این ابزار و مرکب ها هستند که مراتب تقرب به پروردگار را فراهم می نمایند. نماز غُفَیله، یکی از نمازهای مستحبی است که مابین نماز مغرب و نماز عِشا خوانده می‌شود و فضایل بسیاری برای آن ذکر شده است. در ادامه به نحوه خواندن نماز غفیله و فضایل آن، خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
دلیل نامگذاری این نماز
بر اساس حدیثی که از قول پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت شده، ساعات و دقایق بین نماز مغرب و نمازعشا، زمان غافل شدن از یاد خدا است[۱] زیرا شیطان، در این ساعات، تمام تلاش خود را می کند تا انسان را از یاد خدا غافل نماید. از این رو، شایسته است که بنده باایمان، با ذکر و عبادت، غفلت زدایی کرده و به یاد خداوند متعال باشد. از این رو، نماز مستحبی که در این زمان خوانده می‌شود، به «نماز غُفَیله» معروف شده است.
نحوه خواندن نماز غفیله
نماز غفیله، مانند اکثر نمازهای مستحبی، دو رکعت است به این صورت که به نیت نماز غفیله، به نماز می ایستیم و در رکعت اول، بعد از خواندن سوره حمد به جای سوره این آیه را می خوانیم:
«وَ ذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیهِ فَنَادَی فِی الظُّلُمَاتِ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ سُبْحَانَک إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَ نَجَّینَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَ کذَلِکَ نُنْجِی الْمُؤْمِنِینَ»[۲]؛ و ذاالنون [یونس] را (به یاد آور) در آن هنگام که خشمگین (از میان قوم خود) رفت؛ و چنین می‌پنداشت که ما بر او تنگ نخواهیم گرفت؛ (امّا موقعی که در کام نهنگ فرو رفت،) در آن ظلمت‌ها (ی متراکم) صدا زد: «(خداوندا!) جز تو معبودی نیست! منزّهی تو! من از ستمکاران بودم!»
نکته؛ عبارت «لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَک إِنِّی کنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ»؛ به ذکر یونسیه معروف شده است زیرا این دعایی است که حضرت یونس علیه السلام، به هنگام گرفتار شدن در شکم ماهی، برای نجات و رهایی خود، می خواند و از خداوند متعال، کمک می خواست.[۳]
در رکعت دوم، بعد از قرائت سوره حمد، این آیه را می خوانیم:
«وَ عِنْدَهُ مَفَاتِحُ الْغَیبِ لایعْلَمُهَا إِلاَّ هُوَ وَ یعْلَمُ مَا فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ مَا تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَهٍ إِلاَّ یعْلَمُهَا وَ لا حَبَّهٍ فِی ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ وَ لا رَطْبٍ وَ لا یابِسٍ إِلاَّ فِی کتَابٍ مُبِینٍ»[۴]؛ کلیدهای غیب، تنها نزد اوست؛ و جز او، کسی آنها را نمی‌داند. او آنچه را در خشکی و دریاست می‌داند؛ هیچ برگی (از درختی) نمی‌افتد، مگر اینکه از آن آگاه است؛ و نه هیچ دانه‌ای در تاریکیهای زمین، و نه هیچ تر و خشکی وجود دارد، جز اینکه در کتابی آشکار [= در کتاب علم خدا] ثبت است.[۵]
سپس قنوت گرفته و در قنوت، این دعا خوانده می شود:
«اَللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِمَفَاتِحِ الْغَیبِ الَّتِی لایَعْلَمُهَا إِلاَّ أَنْتَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تَفْعَلَ بی کذا و کذا»؛ ای خدا از تو درخواست می‌کنم به حق اسرار پنهانی که جز تو کسی دانای آن اسرار نیست که درود بر محمد صلی الله علیه و آل او درود فرستی و حاجت‌های مرا بر آورده سازی. به جای عبارت «کذا و کذا»، حوائج خود را بیان کرده و سپس این دعا خوانده می‌شود:
«اَللَّهُمَّ أَنْتَ وَلِیُّ نِعْمَتِی وَ الْقَادِرُ عَلَی طَلِبَتِی تَعْلَمُ حَاجَتِی فَأَسْأَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ عَلَیهِ وَ عَلَیهِمُ السَّلاَمُ لَمَّا قَضَیتَهَا لِی»؛ خدایا تو ولی نعمت من هستی و قادر بر انجام مقصود من، حاجتم را می‌دانی پس در خواستم از تو این است، قسم به حق محمد و آل او علیهم السلام که حاجتم را بر آورده نمایی.[۶]
منبع و سندیت این نماز
در روایات چنین آمده که؛ امام صادق علیه السلام، کیفیت خواندن این نماز مستحبی را به هشام بن سالم [۷] تعلیم فرموده و سید رضی علیه الرحمه در مفاتیح الجنان ذکر کرده است.[۸]
زمان خواندن نماز غفیله
زمان خواندن نماز غفیله، بعد از ادای نماز مغرب است یعنی تا زمانی که سرخی خورشید از سمت مغرب، کاملاً ناپدید شود، که حدوداً یک تا یک و نیم ساعت بعد از اذان مغرب، بهترین زمان برای خواندن این نماز است.
ناگفته نماند، برخی از مراجع تقلید نماز غفیله را از نافله‌های نماز مغرب جدا ندانسته و عقیده دارند که می‌توان آن را با دو رکعت از نافلۀ مغرب با هم در یک نماز نیت کرد.[۹][۱۰]
فضیلت خواندن این نماز
امام صادق علیه السلام از قول پیامبر اکرم صلوات الله علیه، روایت فرموده است که: «نماز غفیله را ترک نکنید.»[۱۱]
امام صادق علیه السلام در روایت دیگری می فرمایند: «هر کس دو رکعت نماز غفیله را مابین نماز مغرب و عشاء بخواند و به این دعا (دعاهایی که در رکعت اول و دوم و قنوتِ نماز خوانده می شود) تبرّک نموده و حاجت خود را از خداوند متعال بخواهد، پروردگار، حاجت او را بر آورده نموده و آن چه را که می خواهد به او کرامت می فرماید.»[۱۲] بزرگان علم حدیث، سند این روایت را صحیح و معتبر دانسته‌اند.[۱۳]
آثار و برکات نماز غفیله در روایاتِ معصومین علیهم السلام
در روایات شیعه، برکات فراوانی برای این نماز، ذکر شده است، از آن جمله:
- امام صادق علیه السلام از قول امام باقر و ایشان از قول پدرانش روایت نموده که رسول خدا صلوات الله علیه فرمودند: «در زمان غفلت، نماز نافله را به پا دارید هر چند که دو رکعت نماز ساده باشد؛ چرا که آن دو رکعت، سراى ارجمندى و رضوان را به دنبال خواهد آورد. پرسیدند: یا رسول الله! زمان غفلت کدام است؟ در پاسخ فرمودند: بین نماز مغرب و نمازعشاء.» [۱۴]
- در روایت دیگری چنین آمده است: «نمازِ بین نماز مغرب و عشاء، فضیلتِ فراوانی دارد و همانا آن، نماز توبه کنندگان است و در روایت وارد شده که به آن نماز غفیله می گویند و آن دو رکعت است، که در رکعت اول پس از حمد آیه «وَ ذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً …» و در رکعت دوم پس از حمد آیه «وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَیْبِ …» مىخوانند، و پاداش و ثواب این نماز، نزد خدای تعالی از گرفتن روزه بیشتر است. [۱۵]
- همچنین درباره نماز غفیله آمده است: هر کس که ما بین نماز مغرب و نماز عشاء، این دو رکعت نماز را به پا دارد، خداوند، هر آنچه که سؤال کند (بخواهد)، به او عطا مىنماید. [۱۶]
نماز غفیله آیت الله بهجت علیه الرحمه
فقها و بزرگان دین، همواره بر خواندن نماز غفیله مداومت داشتند تا از برکات و فضایل آن، بهره مند شوند. خاطره ای از چگونگی و کیفیت نماز غفیله آیه الله بهجت، نقل شده که ذکر آن، در اینجا خالی از لطف نیست؛ «نماز و نیایشِ آیه الله بهجت، همیشه خاص بود. حدود ۲۰ روز قبل از فوت، ایشان را دیدم که در مسجد نماز می‌خواندند و مردم منتظر بودند که درخواستی بکنند ولی نماز غفیله ایشان، به قدری طولانی شد که مردم طاقت نیاوردند تا انتها صبر کنند و یکی یکی رفتند و من که در صف دهم بودم، در انتهای نماز ایشان به صف اول رسیده بودم!» [۱۷]
پذیرفته شدن توبه با این نماز
دلیل مشهور شدن این نماز، به نماز توبه کنندگان، که در روایت دوم نیز به آن اشاره شد، ماجرایی است که از سؤال یزید بن معاویه از امام سجاد علیه السلام نقل شده است:
نقل است روزى یزید بن معاویه به امام سجّاد علیه السلام گفت: اى على بن الحسین! اگر من توبه کنم، آیا توبه من پذیرفته مى شود؟ حضرت فرمود: اگر پس از نماز مغرب نافله غفیله را بخوانى، بخشیده مى شوى!
حضرت زینب علیها السلام در آن مجلس عرض کرد: اى پسر برادرم چه مى گویى؟! او قاتل حسین بن على علیه السلام است. امام سجّاد علیه السلام فرمود: بله، اما او هرگز موفّق به خواندن نماز غفیله نمى شود. یعنى توفیق راهیابى پیدا نمى کند، چه رسد به اینکه توبه کند.[۱۸]
البته این ماجرا در منابع معتبر روایی وجود نداشته و به مضمون آن نیز ایراداتی وارد شده است.[۱۹]
پی نوشت ها
- صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ۱۳۸۲ش، ص۱۱۵.
- سوره انبیاء، آیات ۸۷-۸۸.
- «آیاتى که در نماز غفیله خوانده مى‌شود»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
- سوره انعام، آیه ۵۹
- طباطبایی یزدی، العروه الوثقی (محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۲۴۶ و ۲۴۷.
- خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۴۳۰.
- هشام بن سالم جوالیقی جعفی، از اصحاب امام صادق و امام کاظم علیهم السلام بوده و تخصّص او در علم کلام بیش از فقه بود.
- حرّ عاملی، وسائل الشیعه، چاپ دار الکتب الإسلامیه، ج۵ ص۲۴۹، روایت ۱۰۲۲۰.
- رساله توضیح المسائل مراجع
- سایت آیه الله میرزا جواد تبریزی
- سید بن طاووس، فلاح السائل، ۱۴۰۶ق، ص۲۴۶.
- حرعاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۱۲۱ و بهایی، منهاج النجاح فی ترجمه مفتاح الفلاح، بسطامى، على بن طیفور، ص ۳۰۹
- سایت آیت الله میرزا جواد تبریزی
- صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، حسن زاده، صادق، ص ۱۱۵، ح ۱
- دیلمی، حسن، ارشاد القلوب الی الصواب، سلگى نهاوندى، على، ج۱، ص ۲۳۲
- وسائل الشیعه، ج ۸، ص ۱۲۱
- مؤسسه فرهنگی هنری اندیشه شهید آوینی، به نقل از عکاس چهره آیه الله بهجت؛ محسن رنگین کمان
- برگرفته شده از کتاب تفسیر و شرح صحیفه سجادیه، جلد دوازدهم نوشته حضرت استاد حسین انصاریان
- اسلام کوئست؛ استاد فاطمی نیا
- نماز غفیله