بخشی از کتاب

مقدمه

در عصر ظهور و آشکار زیستی پیشوایان معصوم؟عهم؟، مسلمانان راستین و شیعیان و پیروان مکتب اهل‌بیت؟عهم؟، در مواجهه با نیازها، پرسش‌ها و شبهات دینی خویش مشکل چندانی نداشتند؛ چه آن‌که در آن دوران دسترسی به امامان معصوم؟عهم؟ برای آن‌ها میسور بوده و با مراجعه به آن رهبران الاهی می‌توانستند به‌آسانی دیدگاه آنان را در این خصوص جویا شوند و پاسخ درخور و مناسبی دریافت کنند؛ ولی در عصر غیبت پیشوای معصوم؟ع؟، اوضاع کاملاً متفاوت است و به دلیل میسور نبودن دسترسی به امام؟ع؟، جامعه به خلأ وجود مرجع علمی و دینی دچار خواهد شد و این امر به‌وضوح ضرورت و بایستگی وجود ملجأ و پناه علمی جایگزین را در این دوران نمایان می‌کند.

بر پایۀ این ضرورت، پیشوایان معصوم؟عهم؟ در عصر غیبت، خود در این زمینه چاره‌اندیشی کرده و با انتصاب عالمان و فقیهان عادل و وارستۀ شیعه در جایگاه شامخ و خطیر مرجعیت دینی و فراخوان همگان به پیروی و پذیرش فتاوای آنان، به شایستگی خلأ مرجع دینی در جامعه را پرکرده‌اند. به‌عنوان نمونه، در روایتی که به «توقیع شریف» شهرت یافته است؛ امام زمان؟عج؟ در فهم حوادث و رخدادهای جدید، راویان حدیث را به‌مثابه مرجع راستین و قابل‌اعتماد برای مردم معرفی کرده و همگان را به آن‌ها ارجاع داده‌اند.^[۱]

شایان‌ذکر است، بر پایۀ تحلیلی که در این نوشتار در زمینۀ این روایت خواهد آمد، در این توقیع شریف، منظور از «راویان حدیث»، صرف ناقلان روایات نیست که بدون برخورداری از دانش کافی و فهم عمیق نسبت به روایات، تنها به نقل و بازگویی متن روایت بسنده می‌کنند؛ بلکه تنها مصداق راستین برای آن فقیهان شیعه هستند که از نیروی اجتهاد، قدرت تحلیل علمی و فهم و دانش عمیق نسبت به آیات قرآن کریم و روایات معصومان؟عهم؟ برخوردارند. در تأیید تحلیل یادشده، مناسب است به روایتی دیگر در این زمینه اشاره شود که در آن، امام صادق؟ع؟ پس از نکوهش تقلید از فقیهان فاسق، مردم را به تقلید از فقیهان وارسته و پرهیزکار فراخوانده‌اند.^[۲]

روایات یادشده، به‌وضوح گویای آن است که پیشوایان معصوم؟عهم؟ باهدف صیانت و پاسداری از دین مبین اسلام به‌مثابه آخرین شریعت الاهی و نسخۀ تکامل‌یافتۀ تمام ادیان آسمانی و تداوم این شریعت ناب الاهی، درعصرغیبت امام زمان ؟عج؟؛ فقیهان و مراجع تقلید شیعه را در جایگاه نایب عام ایشان نصب‌کرده‌اند تا آنان در این دوران، با تکیه‌بر این جایگاه خطیر، به‌مثابه مرجع و پناهگاه امن فکری و دینی، با برقراری حلقۀ اتصال مستحکم میان مردم و مکتب اهل‌بیت؟عهم؟، بتوانند در نقش متخصص و کارشناس دین، ضمن تبیین صحیح از آموزه‌های اسلام ناب، به‌منظور پاسداری از اصالت دین و حفظ دیانت افراد، در صف مقدم مبارزه با هرگونه کج‌اندیشی، عقاید خرافی و انواع انحرافات فکری، عقیدتی و… به روشنگری و هدایت افراد بپردازند.

‌نقش‌آفرینی مؤثر نهاد روحانیت و مرجعیت شیعه در مبارزه با انحراف‌های پدید آمده در جامعه؛ سبب شد که جریان‌های انحرافی، همانند بهائیت، منصور هاشمی، احمد اسماعیل بصری و علی یعقوبی، فقیهان و مراجع تقلید شیعه را سد بزرگی در مسیر تحقق اهداف خویش به شمار آورند و همواره تلاش کنند با طرح ادعاهای بی‌اساس و مستندسازی آن‌ها؛ که به‌زعم خویش می‌تواند به‌نوعی بر مسیر تزلزل ‌و تخریب جایگاه اجتماعی عالمان و فقیهان شیعه مؤثر واقع شود؛ با این قشر تأثیرگذار اجتماعی به ستیز و دشمنی برخیزند. با توجه به جایگاه خطیر نهاد روحانیت و مرجعیت شیعه در عصر غیبت امام زمان؟عج؟ و نقش‌آفرینی مؤثر این نهاد مهم مذهبی در حراست از اسلام ناب؛ شناسایی، بررسی و نقد این سنخ از ادعاها و مستندات مرتبط با آن‌ها در دفاع و پاسداری از این جایگاه مهم، امری بایسته و ضروری می‌نماید.

جستار پیش‌رو که با روش تحلیلی- توصیفی سامان‌یافته؛ پژوهشی است در جهت صیانت از جایگاه خطیر نهاد روحانیت و مرجعیت شیعه که می‌کوشد نخست با بهره‌گیری مستقیم از منابع و آثار مکتوب جریان‌های انحرافی، گونه‌های مختلف از دلایل ارائه‌شده از سوی این جریان‌ها در رویارویی با این نهاد تأثیرگذار اجتماعی را شناسایی کند و آن‌گاه به فراخور نیاز، با تکیه ‌بر مستندات نقلی و عقلی معتبر، به بررسی و نقد علمی این دلایل بپردازد.

لازم می‌دانم مراتب سپاس خود را از معاون محترم پژوهش مرکز تخصصی مهدویت، جناب حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر مهدی یوسفیان و نیز حجج‌اسلام دکتر محمدعلی فلاح علی‌آباد، دکتر رضا نژاد، دکتر حسین حجامی، دکتر حجت حیدری چراتی و سایر استادان فرزانه و برجسته‌ای که با راهنمایی و ارشادهای سودمند خویش، بنده را در سامان یابی و غنای این اثر همراهی کردند اعلام دارم.

همچنین از مدیر محترم مرکز تخصصی مهدویت؛ جناب حجت‌الاسلام‌والمسلمین مجتبی کلباسی که با همکاری صمیمانه خود، امکان چاپ و انتشار این اثر را فراهم کردند؛ قدردانی می‌کنم.

در پایان اگر این مختصر را ارزشی است، با افتخار به قطب عالم امکان، منجی عالم بشریت امام زمان؟عج؟، آن‌که جهانی تشنه عدالت و دادگری وصف‌ناپذیر اوست و نیز به روح پرفتوح بنیان‌گذار کبیر انقلاب اسلامی ایران، حضرت امام‌خمینی۵ که شجاعانه غبار غربت را از چهرۀ اسلام ناب محمدی؟صل؟ کنار نهاد و ما را در مسیر آن رهنمون ساخت و همچنین به استادان فرزانه و فرهیختۀ خود که با تلاش و زحمات خویش، در راه کسب علم و معرفت راهنمایم بوده و مرا در این مسیر یاری کردند و نیز به روح پدر مرحوم و عزیزم که بادلی آکنده از عشق، همواره یاوری دلسوز و فداکار و پشتیبانی محکم و مطمئن برایم بود و به مادر مهربان و دلسوزم که هر لحظه وجودم را از چشمه‌سار پر از عشق چشمانش سیراب می‌کند و تقدیم به همسر مهربان و فداکارم و به فرزندان مهربانم که با همدلی و همراهی خود مرا یاری کردند.

 

[۱]. «عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: سَأَلْتُ مُحَمَّدَ بْنَ عُثْمَانَ الْعَمْرِیَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ أَنْ یوصِلَ لِی کِتَاباً قَدْ سَأَلْتُ فِیهِ عَنْ مَسَائِلَ أَشْکَلَتْ عَلَیَ فَوَرَدَتْ فِی التَّوْقِیعِ بِخَطِّ مَوْلَانَا صَاحِبِ الزَّمَانِ ؟عج؟‏ … وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَهُ فَارْجِعُوا فِیهَا إِلَى رُوَاهِ حَدِیثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِی عَلَیکُمْ وَ أَنَا حُجَّهُ اللَّهِ عَلَیهِمْ…»؛ (محمد بن على صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج‏۲، باب ذکر التوقیعات الوارده عن القائم؟عج؟‏، ص ۴۸۳-۴۸۵، ح ۴).

[۲]. «فَأَمَّا مَنْ کَانَ مِنَ الْفُقَهَاءِ صَائِناً لِنَفْسِهِ، حَافِظاً لِدِینِهِ، مُخَالِفاً لِهَوَاهُ، مُطِیعاً لِأَمْرِ مَوْلَاهُ فَلِلْعَوَامِ‏ أَنْ یقَلِّدُوهُ»؛ (حسن بن على؟ع؟ (امام یازدهم)، التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری؟ع؟‏، تفسیر آیات ۷۸-۷۹، ص ۲۹۹).