خوانش تمدنی از سبک زندگی و خانواده
به گزارش روابط عمومی بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)، حجت الاسلام والمسلمین امیرمحسن عرفان استادیار گروه تاریخ و تمدن اسلامی، دانشگاه معارف اسلامی، در گفت‌وگو با روابط عمومی در آستانه پنجمین اجلاس ملی مهدویت و انقلاب اسلامی درباره ضرورت نگاه تمدنی به مقوله خانواده و سبک زندگی به تشریح نکاتی پرداخت.
سوال: جناب حجت‌الاسلام، در آغاز بفرمایید اساساً چرا موضوع «خوانش تمدنی از خانواده و سبک زندگی مهدوی» اهمیت دارد؟
حجت‌الاسلام عرفان: با استعانت از خدای متعال و عرض ارادت به پیشگاه حضرت بقیه‌الله الاعظم (عج)، باید عرض کنم که نگاه تمدنی به مقوله خانواده و سبک زندگی، یکی از ضروری‌ترین مباحث امروز جامعه ماست.
در این زمینه سه محور کلان وجود دارد:
-
ضرورت خوانش تمدنی از خانواده و سبک زندگی مهدوی؛ اینکه خانواده تراز تمدن نوین اسلامی چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد.
-
ظرفیت‌های فرا‌رو در رویکرد تمدنی به خانواده و سبک زندگی.
-
بروندادها و کارکردهای نگاه تمدنی به این دو حوزه.
نگاه تمدنی به ما کمک می‌کند از نگرش‌های سطحی، بخشی‌نگر و تک‌عاملی عبور کنیم و خانواده را در ارتباط با سایر حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی و تمدنی مطالعه کنیم. در این نگاه، برنامه‌های تدافعی و واکنشی کنار گذاشته می‌شود و به جای آن، نوعی رویکرد منظومه‌ای و نظام‌مند حاکم می‌گردد.
سوال: شما به سلطه تمدنی غرب هم اشاره داشتید. این موضوع چه نسبتی با بحث سبک زندگی دارد؟
حجت‌الاسلام عرفان: بله، امروز ما در مواجهه با امپریالیسم تمدنی غرب قرار داریم. تمدن غرب در عرصه‌های گوناگون — از تغذیه و معماری شهری گرفته تا تعاملات اجتماعی — نفوذ کرده و نوعی سلطه فرهنگی و زیستی ایجاد کرده است.
حتی برخی از اندیشه‌های سکولار در تحلیل خانواده و سبک زندگی اثرگذار شده‌اند. این سلطه تمدنی، تلاش می‌کند الگوهای بومی و اسلامی را ناکارآمد جلوه دهد و الگوی خود را جهانی سازد.
به همین دلیل ما باید نظام اندیشه‌ای خود را در مقیاس تمدنی بازسازی کنیم و خانواده را نه در قالبی تقلیدی، بلکه بر اساس مبانی اسلام و مهدویت تعریف کنیم.
سوال: جایگاه انقلاب اسلامی در این میان چیست و چه ارتباطی با مسئله خانواده دارد؟
حجت‌الاسلام عرفان: انقلاب اسلامی در ذات خود یک تحول فرهنگی و تمدنی بود. تحقق و تداوم آرمان‌های انقلاب، بدون توجه به هویت فرهنگی و جایگاه خانواده ممکن نیست. خانواده، رکن اساسی تمدن‌سازی است. اگر از خانواده غفلت شود، نمی‌توان از تمدن نوین اسلامی سخن گفت. بنابراین هر گونه مطالعه در زمینه خانواده باید در مقیاس تمدنی و در پیوند با اهداف انقلاب اسلامی صورت گیرد.
سوال: به ظرفیت‌های درونی تمدن اسلامی هم اشاره داشتید. لطفاً در این‌باره بیشتر بفرمایید.
حجت‌الاسلام عرفان: بله، یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌های ما قدرت نرم آموزه‌های اسلامی است. اسلام در قرآن، سنت پیامبر اکرم (ص) و سیره اهل‌بیت (ع) میراثی غنی در زمینه خانواده و سبک زندگی دارد.
ما هنوز از این گنجینه به درستی بهره نبرده‌ایم. تمدن اسلامی در طول تاریخ، نظام معنایی و ارتباطی عمیقی در حوزه خانواده و اجتماع ارائه کرده که می‌تواند الگوی ما در مهندسی سبک زندگی تراز تمدن نوین اسلامی باشد.
از سوی دیگر، بحران معنویت و فروپاشی خانواده در غرب، فرصتی جهانی برای بازنمایی کارآمدی الگوی دینی و مهدوی ایجاد کرده است.
سوال: بر اساس این نگاه، چه بروندادهایی از «خوانش تمدنی» در حوزه خانواده مهدوی می‌توان انتظار داشت؟
حجت‌الاسلام عرفان: اگر نگاه ما به خانواده و سبک زندگی در تراز تمدن نوین اسلامی باشد، چند نتیجه مهم حاصل می‌شود:
-
عملیاتی شدن سیاست‌ها و راهبردها در حوزه سبک زندگی؛ یعنی فاصله از مباحث انتزاعی و ورود به میدان عمل.
-
تقویت نگرش کل‌گرا و سیستمی به جای نگاه جزئی و گسسته. در سبک زندگی مهدوی، باید باور به امامت و ولایت در همه عرصه‌های زیست خانوادگی تجلی پیدا کند.
-
کاهش فاصله میان بایدها و واقعیت‌ها. متأسفانه در جامعه ما میان ارزش‌های مهدوی و واقعیت‌های سبک زندگی فاصله وجود دارد. نگاه تمدنی می‌تواند این فاصله را کم کند.
-
واکنش فعال در برابر تحولات جهانی. در گذشته رویکرد ما نسبت به تهدیدهای فرهنگی و تمدنی منفعلانه بود؛ اما نگاه تمدنی به ما می‌آموزد که به جای کنترل نتایج، بر افکار و جریان‌های فکری اثر بگذاریم.
سوال: و در پایان، اگر نکته‌ای باقی مانده بفرمایید.
حجت‌الاسلام عرفان: در پایان از خدای متعال می‌خواهم به همه ما توفیق دهد تا آموزه‌های اسلامی را آن‌گونه که باید، در زندگی فردی و اجتماعی خود به کار بندیم و خانواده را به تراز تمدن مهدوی نزدیک کنیم.