گروه فرهنگ و جامعه: ماه مبارک رمضان، فرصتی بی‌نظیر برای تعالی روح، تقویت ایمان و بهره‌مندی از الطاف ویژه الهی است. این ماه، بهار قرآن و زمانی برای تمرین تقوا و خودسازی محسوب می‌شود. اما چگونه می‌توان از برکات این ماه به درستی بهره برد؟ فلسفه روزه‌داری چیست و چگونه می‌توان ارتباط عمیق‌تری با خداوند و امام زمان(عج) در این ماه برقرار کرد؟ برای بررسی این موضوعات، با حجت‌الاسلام محمدرضا فوادیان دبیر علمی اندیشکده مهدویت به گفت‌وگو نشسته‌ایم تا درباره جایگاه ویژه رمضان و راهکارهای بهره‌گیری از این ماه الهی بیشتر بدانیم.
نظم دقیق الهی در برنامه‌ریزی برای هدایت انسان‌ها
ماه رمضان چه جایگاهی در آموزه‌های دینی دارد و چرا این ماه تا این حد مورد توجه قرار گرفته است؟
ـ ماه رمضان یکی از برترین ماه‌های سال است که خداوند متعال آن را از میان دوازده ماه برگزیده است. در آیه «إِنَّ عِدَّهَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً» خداوند اشاره می‌کند که دوازده ماه را آفریده، اما ماه رمضان را به‌عنوان زمانی خاص برای هدایت بشر قرار داده است. دلیل این عظمت نیز نزول کتاب‌های آسمانی در این ماه است. قرآن کریم می‌فرماید: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ» یعنی ماه رمضان همان ماهی است که در آن قرآن نازل شد.
بنابراین، رمضان یک طرح و برنامه الهی است که خداوند به‌صورت رایگان در اختیار بشر قرار داده تا مسیر هدایت خود را بیابد. این ماه یک چارچوب زمانی مشخص دارد و انسان نمی‌تواند بنا به خواست خود، چند روز زودتر یا دیرتر روزه بگیرد. آغاز و پایان این ماه، کاملاً وابسته به رؤیت هلال ماه است و این نشان‌دهنده نظم دقیق الهی در برنامه‌ریزی برای هدایت انسان‌ها است.
روزه‌داری، تمرینی برای تقویت بُعد روحانی انسان است
چه تفاوتی میان مهمانی‌های دنیوی و مهمانی خداوند در ماه رمضان وجود دارد؟
ـ در مهمانی‌های دنیوی، میزبان از مهمانان خود با غذاها و نوشیدنی‌های لذیذ پذیرایی می‌کند، اما در مهمانی الهی، خداوند ما را از جسم و روح آفریده و در این ماه بر تقویت روح تأکید دارد. در طول یازده ماه سال، انسان بیشتر بر تغذیه جسمی خود متمرکز است، اما رمضان فرصتی است برای توجه ویژه به تغذیه روح. روزه‌داری، تمرینی برای تقویت بُعد روحانی انسان است.
خداوند در قرآن می‌فرماید: «کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ»؛ یعنی روزه گرفتن برای شما همان‌گونه مقرر شده که برای امت‌های پیشین مقرر شده بود تا شما با تقوا شوید. تقوا یعنی مدیریت نفس و کنترل خواسته‌های غیرضروری. وقتی شخص روزه‌دار در کنار سفره افطار می‌نشیند و تا زمان اذان مغرب از خوردن و آشامیدن خودداری می‌کند، این قدرت را پیدا می‌کند که در یازده ماه دیگر نیز از گناهانی که او را از خداوند دور می‌کند، پرهیز کند.
انس با قرآن از مهم‌ترین اعمال ماه رمضان است
با توجه به اهمیت تقوا، چه راه‌هایی برای بهره‌برداری بیشتر از ماه رمضان وجود دارد؟
ـ بهترین روش، استفاده از برنامه‌های اهل‌بیت(ع) در این ماه است. همان‌طور که پیامبر(ص) فرموده‌اند: «لِکُلِّ شَیْءٍ رَبِیعٌ وَ رَبِیعُ الْقُرْآنِ شَهْرُ رَمَضَانِ»؛ یعنی هر چیزی بهاری دارد و بهار قرآن، ماه رمضان است. بنابراین، انس با قرآن از مهم‌ترین اعمال این ماه است و مردم باید به تلاوت روزانه قرآن پایبند باشند. علاوه بر قرآن، دعاهای اهل‌بیت(ع) نیز اهمیت بسیاری دارد. به‌عنوان مثال، امام سجاد(ع) دو دعای ویژه برای ماه رمضان دارد: دعای چهل‌وچهارم صحیفه که هنگام ورود به ماه رمضان خوانده می‌شود و دعای چهل‌وپنجم که هنگام وداع با این ماه قرائت می‌شود.
همچنین، امام مهدی(عج) دعای افتتاح را برای شب‌های ماه رمضان معرفی کرده که نیازهای معنوی انسان را پوشش می‌دهد. علامه امینی(ره) می‌فرماید: دعا و زیارت، مدرسه اهل بیت(ع) است. چرا که در زمان حکومت‌های جور، امامان(ع) نمی‌توانستند آزادانه تعلیمات خود را ارائه دهند، بنابراین، نیازهای فکری و اعتقادی شیعیان را در قالب دعاها و زیارات مطرح کردند. پس هرکس به این دعاها مراجعه کند، از معارف اهل بیت(ع) بهره خواهد برد.
دوری از گناه؛ برترین عمل در ماه رمضان
به بحث روزه خاص اشاره کردید. منظور از روزه خاص چیست؟
ـ روزه دارای مراتب مختلفی است. مرتبه نخست، روزه عام است که شامل خودداری از خوردن، آشامیدن و سایر مبطلات روزه می‌شود. اما مرحله بالاتر، روزه خاص است که در آن اعضای بدن نیز روزه‌دارمی‌شوند. امام سجاد(ع) در دعای خود می‌فرماید: «اللَّهُمَّ أَعِنَّا عَلَى صِیَامِهِ بِحِفْظِ الْجَوَارِحِ عَنِ الْمَعَاصِی»؛ یعنی خدایا! ما را یاری کن تا روزه‌ای بگیریم که در آن، اعضای بدن ما نیز از گناه دوری کند. به همین دلیل، در حدیثی از پیامبر(ص) آمده است که وقتی امام علی(ع) از ایشان پرسید: برترین عمل در ماه رمضان چیست؟ حضرت(ع) فرمودند: دوری از گناه. اگر فردی روزه بگیرد، اما همچنان زبانش به غیبت آلوده شود یا چشمش به گناه بیفتد، او از برکات حقیقی این ماه محروم خواهد شد.
یکی از دعاهای مهم در ماه رمضان، دعای فرج است
در کنار اعمال عبادی، چگونه می‌توان از فرصت‌های این ماه برای تقویت ارتباط با امام زمان(عج) استفاده کرد؟
ـ یکی از دعاهای مهم در ماه رمضان، دعای فرج است. در لحظات افطار، مستحب است که افراد پیش از باز کردن روزه، این دعا را بخوانند: «اللَّهُمَّ عَجِّلْ لِوَلِیِّکَ الْفَرَجَ». این ماه فرصتی است برای نزدیک شدن به امام زمان(عج) و دعا برای ظهور ایشان. امام سجاد(ع) در یکی از دعاهای خود از خداوند می‌خواهد که ثواب تمامی روزه‌داران از زمان حضرت آدم(ع) تا روز قیامت را در نامه اعمال او بنویسد. این نشان‌دهنده گستره عظیم برکات رمضان است. بنابراین، اگر ما نیز خواهان بهره‌مندی کامل از این ماه هستیم، باید ارتباط معنوی خود را با خدا و ولی‌اش مستحکم‌تر کنیم.
خدا در ماه رمضان نسبت به کم‌کاری‌های بندگانش بخشنده است
در پایان، چه توصیه‌ای برای بهره‌برداری حداکثری از این ماه دارید؟
ـ رمضان، فرصتی است که خداوند برای ما مهیا کرده تا به خودسازی بپردازیم. اگر خداوند نمی‌خواست ما را به مهمانی‌اش دعوت کند، می‌توانست به دلایل مختلف، این فرصت را از ما بگیرد. اما حالا که زنده هستیم و امکان عبادت در این ماه را داریم، باید قدر آن را بدانیم. همچنین، دعای چهل‌وپنجم صحیفه سجادیه بسیار قابل تأمل است. در این دعا، امام سجاد(ع) از خداوند می‌خواهد که حتی برای کوتاهی‌های ما در انجام عبادات، اجر و پاداش در نظر بگیرد.
اگر خدا نمی‌خواست چنین اجری عطا کند، امام سجاد(ع) هرگز چنین دعایی نمی‌فرمود. این نشان می‌دهد که خداوند، حتی نسبت به کم‌کاری‌های بندگانش نیز رحیم و بخشنده است. بنابراین، توصیه من این است که هرکس به اندازه توان خود، در این ماه از عبادات غافل نشود. حتی یک خط دعا در لحظه افطار، یک ذکر شبانه، یا یک آیه از قرآن می‌تواند ما را از مهمانان ویژه این ماه قرار دهد. رمضان، فرصتی طلایی برای بندگی است و نباید آن را از دست داد.
منبع: خبرگزاری آنا