اعمال روز عاشورا
ماه محرم، همواره یادآور مظلومیت اهل بیت علیهم السلام و شیعیان و محبان واقعی ایشان است. بر همه جهانیان، روشن است که در عاشورا، با حسینِ فاطمه چه کردند. ظلمی ناگفتنی در حق فرزند رسول خدا که تا منتهای عالم، خاطر هر انسان آزاده ای را محزون و مکدر خواهد نمود. وجدان انسانهای آزاده و بیداردل، بر خود وظیفه می دانند تا با شرکت در مراسم عزای حسینی، حزن و اندوه خود را نشان داده و در زمره یاران سید و سالار شهیدان قرار بگیرند. عاشورا، روز شهادت اباعبدالله الحسین علیه السلام، آداب و اعمال ویژه ای دارد که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
اعمال شب عاشورا
در کتب مذهبی و دینی، برای شب عاشورا، اعمال عبادی خاصی ذکر شده است، از آن جمله؛
احیا و انجام اعمال صالح در شب عاشورا
سید بن طاووس در کتاب اقبال الاعمال به نقل از کتاب دستور المذکرین، چنین آورده است که پیامبر اکرم صلی الله علیه فرمودند: «هر کس که شب عاشورا را احیا بگیرد، چنان است که گویی به اندازه عبادت تمام فرشتگان، به عبادت خداوند متعال پرداخته است و پاداش کسی که در این شب، عمل صالح انجام دهد، به اندازه پاداش هفتاد سال عمل است».
نماز شب عاشورا
در منابع مختلف، برای شب عاشورا، چهار نماز ذکر شده است. البته این، بدان معنی نیست که لازم است هر چهار نماز خوانده شود بلکه هرکدام را بخوانید از ثواب آن بهره مند خواهید شد. این نمازها عبارتند از؛
نماز چهار رکعتی
محمد بن ابی‌بکر مدینی حافظ در کتاب دستورالمذکرین به سند خود از وهب بن منبه از قول ابن عباس چنین روایت کرده است که رسول الله فرمود: «هر کس که در آخر شب عاشورا، چهار رکعت نماز بخواند به این صورت که در هر رکعت پس از خواندن سوره حمد، ده مرتبه آیه‌الکرسی، ده مرتبه سوره توحید، ده مرتبه سوره فلق و ده مرتبه سوره ناس را بخواند و بعد از پایان نماز، صد مرتبه سوره توحید را قرائت کند، خدای تعالی در بهشت یک صد میلیون شهر از نور برای او بنا می‌نهد که در هر کدام از آن شهرها یک میلیون قصر و در هر قصر، یک میلیون اتاق و… خواهد بود.»
نماز صد رکعتی
روایت شده که پیامبر اکرم صلی الله علیه فرموده است: «هر کس در شب عاشورا، صد رکعت نماز بخواند، به صورت دو رکعت دو رکعت، و در هر رکعت پس از خواندن سوره حمد، سه مرتبه سوره توحید را بخواند و پس از پایان تمام صد رکعت، هفتاد مرتبه ذکر: «سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اکبر و لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» را بگوید، خداوند متعال، قبر او را معطر نموده و تا روز قیامت، هر روز، نور بر مزار او وارد شود و سفره ای از نعمات الهی برایش گسترده می‌شود که تمام اهل دنیا، از ابتدای خلقت تا زمان دمیده شدن در شیپور صور، از آن متنعم خواهند شد و…»[۱]
نماز ده رکعتی
نماز دیگری که برای این شب توصیه شده، نمازی ده رکعتی است، به صورت پنج نماز دو رکعتی که در هر رکعت، یک مرتبه سوره حمد و صد مرتبه سوره توحید قرائت می شود. [۲]
نماز چهار رکعتی دیگر
در روایت دیگری از رسول خدا صلوات الله علیه چنین آمده است که: « مستحب است که در شب عاشورا، چهار رکعت نماز بخوانید به این صورت که در هر رکعت، بعد از خواندن سوره حمد، پنجاه مرتبه سوره توحید خوانده شود و پس از پایان نماز و سلام دادن در رکعت آخر، بر رسول خدا صلوات فرستد و هر اندازه که می تواند بر دشمنان اهل بیت لعنت نماید». گفته شده که این نماز، برابر است با نماز امیرالمؤمنین علیه السّلام که فضیلت بسیار دارد.
نکته؛ دلیل اعتماد بر این گونه احادیث و نقل آنها، روایتی است که از قول امام صادق علیه السلام نقل شده است، ایشان فرمودند: «هرگاه عمل خیری به کسی برسد و او بدان خیر، عمل کند، ثوابی که برای آن عمل ذکر شده به او خواهد رسید، اگر چه آن عمل در واقع به آن صورت نباشد».[۳]
خواندن دعای شب عاشورا
عمل دیگری که توصیه شده در شب عاشورا انجام شود، خواندن دعایی است که در بردارنده فضیلت بزرگ است و در کتاب الریاض[۴] آمده و بخش نخست آن چنین است؛
«اللهم إنی أسألک یا اللهُ یا رحمانُ (ده مرتبه) وأسألکَ بأسمائِکَ الوَضِیئَهِ الرَّضِیَهِ المَرْضِیَّهِ الکبیرهِ الکثیرهِ یا اللهُ …»
زیارت حرم امام حسین علیه السلام
زیارت حرم مطهر امام حسین، فضیلت فراوانی دارد، به همین دلیل هم به حج فقرا معروف است زیرا برای زائر آن حضرت، پاداشی معادل زیارت حج و عمره مکرر ثبت می‌شود.
امام صادق علیه السلام می فرمایند: «من بات عند قبر الحسین (علیه السلام)، لیله عاشوراء لقی الله ملطخا بدمه یوم القیامه کانما قتل معه فی عرصته »[۵] هر کس که در شب عاشورا نزد مرقد امام حسین علیه السلام بماند و بیتوته کند، روز قیامت در حالی که به خون خودش آغشته است خدا را ملاقات خواهد کرد گویی که در کنار امام حسین علیه السلام شهید شده است.
اعمال روز عاشورا
زیارت امام حسین علیه السلام
اولین عملی که برای روز عاشورا توصیه شده، زیارت مرقد ابا عبد الله است که فضیلت و پاداش آن، معادل پاداش زیارت حج و عمره مکرر و مقام و مرتبه شهدای بدر عنوان شده است. در این رابطه، امام صادق علیه السلام می فرمایند:«من زار الحسین یوم عاشوراء، وجَبَت لهُ الجنه»؛ کسی که حسین را در روز عاشورا زیارت کند، بهشت بر او واجب شود.[۶]
خواندن سوره توحید
هزار مرتبه خواندن سوره توحید، در روز عاشورا فضیلت بسیار دارد، چنانچه امام صادق علیه السلام می فرمایند: «هر کس در روز عاشورا، هزار مرتبه سوره توحید را قرائت نماید، خداوند متعال به وی نظر رحمت افکند و هر کس را که خداوند (با دیده رحمت) نظر کند، مجازات نخواهد کرد.[۷]
خواندن زیارت عاشورا
عمل مستحب دیگری که انجام آن در روز عاشورا توصیه شده، خواندن زیارت عاشورا است. در روایتی که از قول امام صادق علیه السلام نقل شده، ایشان ضمن تأکید بر اهمیت و فضیلت بالای زیارت عاشورا، فرموده اند:«هر کس بوسیله خواندن زیارت عاشورا، جدم، حسین علیه السلام را از دور یا نزدیک زیارت کند، سوگند به خدای متعال که به همه حوائج مادی و معنوی اش می رسد».
در روایت دیگری از آن حضرت، برای کسی که در این روز، زیارت عاشورا را می خواند، پاداشی برابر با هزارهزار حسنه لحاظ شده است که باعث رفع شدن هزار هزار سیئه از او شده و مقام و مرتبه او را به اندازه هزار هزار دجه بالا می برد، هم اندازه شهدای کربلا.[۸]
خواندن زیارت عاشورا غیر معروفه
فضیلت و ثواب خواندن این زیارت، مثل زیارت عاشورا است. مطلع نخست آن، چنین است؛ «السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ الْبَشِیرِ النَّذِیرِ وَ ابْنَ سَیِّدِ الْوَصِیِّینَ …»
خواندن زیارت وارث
زیارت وارث از جمله ادعیه و زیارات پر فضیلت است که مداومت بر قرائت آن در روز عاشورا بسیار توصیه شده است. امام صادق علیه السلام درباره فضیلت آن، می فرمایند: «هر کسی که قصد زیارت جدّم، حسین علیه السلام را دارد، زیارت وارث بخواند.»[۹] مطلع نخست آن چنین است؛ «السَّلامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ آدَمَ صَفْوَهِ اللَّهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ نُوحٍ نَبِیِّ اللَّهِ …»
خواندن دعای عشرات
یکی دیگر از اعمالی که در روز عاشورا، انجام آن توصیه شده است، خواندن دعای عشرات است. این دعا، از فضیلت بسیاری برخوردار است، به گونه ای که حضرت علی علیه السلام، موقعی که آن را به اباعبدالله تعلیم می دادند، به ایشان فرمودند: «فرزندم، پیش از فرا رسیدن شهادتت، هرگز این دعا را جز خویشان و یارانت، بر غیر فاش مکن، زیرا برای کسی که آن را بخواند، هر حاجتی برآورده خواهد شد، حتی حاجات ناصواب»[۱۰] بخش آغازین این دعا چنین است؛«بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ سُبْحانَ اللّٰهِ وَالْحَمْدُ لِلّٰهِ وَلَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَاللّٰهُ أَکْبَرُ، وَلَا حَوْلَ وَلَا قُوَّهَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ، سُبْحانَ اللّٰهِ آناءَ اللَّیْلِ وَأَطْرافَ النَّهارِ، سُبْحانَ اللّٰهِ بِالْغُدُوِّ وَالْآصالِ، سُبْحانَ اللّٰهِ بالْعَشِیِّ وَالْإِبْکارِ …»
لعنت فرستادن بر قاتلان امام حسین(ع)
اعلام برائت از قاتلان سیدالشهدا و یاران ایشان، با هزار مرتبه گفتن ذکر «اللهم العن قتله الحسین علیه السلام» عمل دیگری است که بر استحباب آن در روز عاشورا تأکید شده است.
رساندن آب به مردم بخصوص عزاداران اباعبدالله
در روز عاشورا مستحب است که با تأسی از ابوالفضل العباس علیه السلام، مردمِ عزادار را سیراب نمایید.
تسلیت گفتن به یکدیگر
تسلیت گفتن و اعلان ماتم یکی از آداب روز عاشورا است. امام باقر علیه‌السلام در این رابطه فرموده‌اند: «شیعیانِ ما در این روز به یکدیگر تسلیت بگویند و بهتر است که با این جمله‌ها باشد: «عَظَّمَ اللّهُ أُجُورَنا بِمُصابِنا بِالْحُسَینِ عَلَیهِ السَّلامُ، وَ جَعَلَنا وَ إِیاکُمْ مِنَ الطّالِبِینَ بِثارِهِ، مَعَ وَلِیهِ الاْمامِ الْمَهْدِیِّ مِنْ آلِ مُحَمَّد عَلَیهِمُ السَّلامُ.» یعنی؛ بزرگ گرداند خداوند پاداش ما را در سوگواریمان بر حسین علیه‌السلام و خداوند ما و شما را از خون خواهانش قرار دهد به همراه ولیش امام مهدی از خاندان محمّد علیهم السلام»[۱۱]
مکروهات روز عاشورا
علاوه بر اعمالی که انجام دادن آنها در روز عاشورا توصیه شده، انجام اعمالی نیز نهی شده است، از آن جمله؛
ترک امور مادی و دنیوی
سزاوار است شیعیان و عزاداران سیدالشهدا علیه السلام در روز عاشورا از کسب و کار دست بکشند و نیازهای مادی خویش را در این روز بخصوص، تهیه و ذخیره ننمایند. چنانچه امام رضا علیه السّلام در این باره فرموده اند: «مَن تَرکَ السَّعیَ فی حَوائجِهِ یَومَ عاشُوراءَ قَضَى اللّه لَهُ حَوائجَ الدُّنیا و الآخِرَهِ»؛ هر کس که در روز عاشورا، کسب و کار خود را فرو گذارد، خداوند حاجت هاى دنیا و آخرت او را بر آورده می سازد.[۱۲]
پرهیز از روزه داری و پرخوری!
سزاوار است که در روز عاشورا، بدون نیت روزه گرفتن، از خوردن و آشامیدن امساک شود و هنگام عصر، با غذا و آبِ مختصری رفع گرسنگی کنند.
علاّمه مجلسی رحمه الله علیه در کتاب زاد المعاد، چنین نوشته است که؛«بهتر است که روز نهم و دهم ماه محرّم را روزه نگیرید، چرا که بنی امیه این دو روز را به شکرانه قتل امام حسین علیه السلام، روزه می گرفتند.
ابن قولویه در روایتی چنین نقل می کند:«کسی که در روز عاشورا، کنار مرقد امام حسین علیه السلام باشد و به زائران آب دهد، همانند کسی است که سپاه امام را سیراب کرده و گویا همراه با آن حضرت در کربلا حاضر بوده است.»[۱۳]
پی نوشت ها
- مدینی حافظ، محمد بن ابی بکر، دستور المذکرین
- المصباح المتهجد، المنتخب من مختصر
- شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱، ص۵۹، حدیث۱، مقدمه العبادات، باب۱۸.
- کتاب ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل نوشته سید علی بن محمد علی بن ابی المعالی طباطبایی حائری (۱۲۳۱. ۱۱۶۱ ق) و به زبان عربی و در موضوع فقه استدلالی می باشد.
- وسائل الشیعه، ج۱۴، ص ۴۷۷
- بحار الانوار، ج ۱۰۱، ص ۱۰۴
- وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۴۵۹، ح۱۳۸۴۵؛ بحار الانوار، ج۹۵، ص۳۴۳.
- ابن قولویه، کامل الزیارات، ص ۷۴
- شیخ طوسی، مصباح المتهجد
- ابن طاووس، جمال الاسبوع، ص ۴۵۶-۴۵۳
- مصباح المتهجد، صفحه۷۷۲
- علل الشرائع، ص ۲۲۷
- ابن قولویه، کامل الزیارات